نام کتاب : ادوار اجتهاد از ديدگاه مذاهب اسلامي نویسنده : جناتی، محمدابراهیم جلد : 1 صفحه : 173
لازم به يادآورى است كه درباره سنت صحابه و ائمه معصومين اگر چه
ميان آنها اختلاف نظر است ولى آنان داراى هدف مشتركى هستند ( كه عبارت از
رسيدن به سنت رسول خداست ) . انديشمندان شيعه از راه امامان و اهل سنت از
راه صحابه و ياران رسول خدا . پس شيعه سنت ائمه ( عليهم السلام ) را تداوم
بخش سنت رسول خدا و اهل سنت , سنت صحابه را تداوم بخش سنت رسول الله ( ص )
مى دانند .
البته اين تفاوت هست كه اهل سنت بر اساس وثاقت صحابه سنت رسول خدا
را از راه آنان به دست مىآورند , ولى اماميه بر اساس عصمت ائمه ( عليهم
السلام ) ثابت مى كنند كه سنت آنها همان سنت رسول خداست و ما در اين مقوله
به تفصيل سخن گفته و ادله فريقين را مشروحا در كتاب منابع اجتهاد از ديدگاه
مذاهب اسلامى نقد و تحقيق كرديم . ( 1 ـ (
تقريب نظر مذاهب در اعتبار اجماع :
اجماع را نيز همه مجتهدان اسلامى , اعم از مجتهدان امامى , حنفى
, مالكى , شافعى , اوزاعى , ثورى , طبرى و نخعى و ابن ابى ليلا و ديگران ,
به عنوان منبع برگزيده اند . تنها اختلافى كه بين آنان وجود دارد در اين
است كه آيا اجماع به گونه اصل مستقل از منابع شمرده مى شود , و يا به گونه
وسيله و اصل غير مستقل ؟ در اينجا دو بينش وجود دارد :
1 ـ بينشى معتقد است كه اجماع , در كنار كتاب خدا و سنت , منبع و اصل مستقلى
[1]ـ در ميان فقهاى اسلامى در اين كه فعل رسول الله از سنت است ,
اختلافى نيست . تنها اختلاف نظر در اين است كه آيا فعل او مانند قول و
امرى حمل بر وجوب مى شود يا خير ؟ بعضى از پيشوايان مذاهب اسلامى , مانند
اسحاق بن راهويه ( پيشواى مذهب راهويه ) و محمد بن عبدالرحمان ابن ابى ليلا
, بر اين عقيده اند كه فعل رسول خدا بايد حمل بر وجوب شود , مگر در مواردى
كه دليل خاص بر غير وجوب قائم شده باشد .
بر همين اساس , خطبه را پيش از خطبه ( به كسر خا ) , و نيز مضمضه
را در وضو به دليل فعل نبى واجب دانسته اند . داود اصفهانى ( پيشواى مذهب
ظاهرى ) نيز خطبه را پيش از خطبه واجب دانسته است . ولى پيشوايان مذاهب
ديگر از اماميه , حنفيه , مالكيه , شافعيه و حنبليه آن را مستحب دانسته اند
. زيرا فعل نبى را مانند قول او حمل بر وجوب نمى كنند , بلكه بعضى فعل نبى
را حمل بر استحباب , برخى ديگر آن را حمل بر اباحه به معناى خاص ( تساوى
فعل و ترك ) و بعضى آن را حمل بر اباحه به معناى عام كه شامل واجب و مستحب و
مباح مى شود , نموده اند .
نام کتاب : ادوار اجتهاد از ديدگاه مذاهب اسلامي نویسنده : جناتی، محمدابراهیم جلد : 1 صفحه : 173