و ـ تبلور يافتن معيارهاى خاص اجتهادى به صورت كامل در احاديث متعارضه نزد فقيهان اهل تشيع .

ز ـ معين شدن ملاكهاى خاص براى به كارگيرى اجتهاد .

22 ـ پيدايش مجموعه هاى اصولى در زمان تابعين و تابعان آنها :

در اين دوره مجموعه هاى اصولى در ابحاث اجتهادى پديد آمد كه شرح آنها تفصيل و مقام ديگرى مى طلبد .

23 ـ شدت يافتن نزاع بين مكتب رأى و مكتب حديث

در اين دوره نزاع بين مكتب رأى كه مركز آن عراق ( كوفه ) و مكتب حديث كه مركز آن حجاز ( مدينه ) بوده است شدت يافت .

اصحاب رأى كه اهل عراق بوده اند : پيروان ابوحنيفه نعمان بن ثابت و شاگردان او قاضى ابويوسف يعقوب بن ابراهيم كوفى ( م 182 ) و محمد بن حسن شيبانى ( م 189 ) و ابوهذيل زفربن هذيل بن قيس اصفهانى ( م 158 ) و حسن بن زياد لؤلؤى ( 204 ه ( بوده اند و اينان از نظر اينكه در مقام استنباط احكام حوادث واقعه توجه زيادى به قياس و اجتهاد از راه رأى داشته اند بر آنان اطلاق اصحاب رأى شده است .

و اصحاب حديث كه اهل حجاز بوده اند : پيروان مالك بن انس اصبحى ( م 179 ) و سفيان بن سعيد ثورى ( م 161 ) و احمد بن حنبل شيبانى ( م 241 ) و داود بن على ظاهرى اصفهانى ( م 370 ) و يزيدبن هارون و جرير بن عبداالله و وكيع بن جراح بوده اند و اينان چون در مقام استنباط احكام شرعى توجه زيادى به احاديث داشته اند بر آنان اطلاق اصحاب حديث شده است .

گويند ابوحنيفه بعد از استنباط و بيان حكم مى گفت (( هذا رأيى )) اين رأى من است . ولى مالك مى گفت (( هذا ما يقتضيه الحديث )) اين چيزى است كه حديث مقتضى آن است . و اين دو دسته اختلافات بسيارى در مسائل فقه اجتهادى دارند و نيز داراى مناظرات زيادى هستند و كتابهايى مخالف يكديگر تدوين نموده اند ( الايضاح و الملل و النحل ج 1 / ص 361 )