امـام صـادق (ع ) در پـاسخ به سؤ ال شخصى كه پرسيد: چرا قرآن هر چه بيش تر منتشر مى شود، طراوت و شادابى آن بيش تر مى گردد (برخلاف ساير كتب كه با گذشت زمان كهنه مى شود)، فرمودند:

زيـرا خـداونـد تبارك و تعالى آن را براى زمانى خاص و مردمى خاص قرار نداده و بنابراين ، در هـر زمـان ، جـديـد و تـازه اسـت و در نـزد هـر مـردمـى ، طراوت و شادابى خود را تا روز قيامت دارد.(104)

راز اصـلىِ ابـدى پـيـام قـرآن آن اسـت كـه قـرآن مـجـيـد از دو بـخـش تـشـكـيل شده : بخشى به بيان حقايق جهان هستى و سنن و تاريخ گذشتگان پرداخته كه اين ها حقايق خارجى هستند كه هرگز تغيير نمى پذيرند و بشر نيز هميشه محتاج به دانستن آنها است . بـخـش ديـگـر نيز كه بيان تكاليف و بايد و نبايدها براى بشر است ، هماهنگ با فطرت بشر صـادر شده و به همين دليل ، با گذشت زمان ، كهنه نمى شود. درست است كه با گذشت زمان ، ابـزار و وسـايل زندگى بشر گسترش و پيشرفت پيدا مى كند، اما اين ها تاءثيرى در نيازها، استعدادها، كمال جويى و روابط صحيح انسان ها با خود، خدا و ديگران ندارد و اگر احكام كلى ، كه براى تعيين اين روابط وضع شده ، مطابق ساختمان وجودى و فطرت بشر پى ريزى شده بـاشـد، تـغـيـيـر مـواد خارج از وجود او ضررى به مصلحت موجود در آن احكام نمى زند تا مستلزم تـغـيـيـر آن هـا بـاشـد. قـرآن كـريـم اصـول و مـوازيـن فـكـر و عمل را عرضه مى كند و اين اصول جاودانه است ؛ چون آنچه متناسب با آفرينش و فطرت بشر و تاءمين كننده مصالح اوست ، حق است و حق هرگز از بين نمى رود.

نتيجه روى گردانى از حق نيز حتماً گمراهى است :

((فَماذا بَعْدَ الْحَقِّ اِلا الضَّلالُ))(105)

پس از حق ، چه چيزى جز ضلالت و گمراهى است ؟

جامعيّت

بـيـش تـر كـتـاب هايى كه توسط انديشمندان بشرى نوشته شده به بعدى از ابعاد زندگى انـسـان ، هـسـتـى ، جـامـعـه و تـاريـخ پـرداخـته ، اما قرآن نه اختصاصاً كتاب فلسفى است ، نه تـاريـخـى ، نـه داسـتـانـى ، نـه فـقهى و حقوقى ، نه اقتصادى يا اجتماعى ، نه سياسى ، نه تـربـيـتى ، نه عرفانى ، نه اخلاقى و نه مانند آن ، بلكه كتاب هدايت انسان ها است و به همه ابـعـاد وجـود بشر توجه داشته و هر آنچه را براى هدايت انسان ها لازم است ، دربردارد؛ يعنى : هـم حاوى نكات فلسفى است و هم تاريخى ، فقهى ، اقتصادى ، سياسى و تربيتى و از اين جهت ، كـتـابـى جـامـع است و براى هدايت انسان ها نكته اى را فروگذار نكرده است . از اين رو، قرآن درباره اين ويژگى خود فرموده است :

((وَ نَزَّلْنا عَلَيْكَ الْكِتابَ تِبْياناً لِكُلِّ شَىْءٍ))(106)

و فرو فرستاديم بر تو اين كتاب را درحالى كه بيان كننده و روشنگر هر چيزى است .

علاّمه طباطبائى (ره ) در تبيين جامعيّت قرآن مى نويسد:

از آن جـا كـه قـرآن كـتـاب هـدايت براى عموم مردم است ، ظاهراً منظور از ((كلّ شئٍ)) امورى است كه مـردم در امـر هـدايـت خـود بـدان مـحـتـاجـند؛ مانند: معارف مربوط به مبداء و معاد و اخلاق فاضله و شرايع الهى و داستان ها و مواعظ. پس قرآن بيانگر همه اين امور است .(107)

ايـشان سپس به قول ديگرى كه معتقد است منظور از ((كلّ شى ء)) اعمّ از معارف واحكام دينى است اشاره كرده ، مى نويسد:

قـرآن كـريـم بـا دلالت لفـظى (و ظاهر آياتش ) بر بيش تر از آنچه گفته اند (بيان مطالب مـربـوط و لازم بـراى هدايت ) دلالت ندارد، ليكن در روايات آمده كه قرآن تبيان هر چيزى است و عـلم آنـچه بوده ، هست و خواهد شد، همه در قرآن است و اگر اين روايات صحيح باشد، لازمه اش اين مى شود كه مراد از ((تبيان )) اعمّ از بيان به طريق دلالت لفظى (و ظاهر آيات ) مى باشد و هيچ بعدى هم ندارد كه در قرآن كريم اشارات و امورى باشد كه آن اشارات از اسرار و نهفته هايى كشف كند كه فهم عادى و متعارف نتواند آن را درك نمايد.(108)