تعريف مفهوم و منطوق مفهوم گاهى مرادف مصداق , و براى دلالت
بر مايفهم بكار برده مى شود . كه اين كاربرد , عرفى و روزمره است و در
اصول مورد نظر نيست . آنچه در اصول مورد بحث مى باشد مفهوم در مقابل
منطوق است . يعنى آن مدلولى كه در كلام نيست ولى از آن استنباط و
فهميده مى شود . منطوق , آن مدلولى است كه از الفاظ صريح متن كلام در آيد
.
ما در منطق بحثى داريم تحت عنوان دلالت مطابقى و دلالت التزامى
, منظور از دلالت مطابقى اين است كه از الفاظ صريح و كلمات جمله ,
مطلبى به شنوده برسد و قابل فهم باشد , كه در اصول مرادف منطوق است .
ولى در دلالت التزامى صراحت كلمات و الفاظ جمله باعث دريافت مقصود
نيست , بلكه از وضع تركيب كلمات وسياق عبارت مطلبى فهميده مى شود , و
در اصول مرادف مفهوم است .
مفهوم موافقت و مفهوم مخالفت مفهوم موافقت آن است كه آنچه در
ماوراى منطوق استنباط مى شود , از جهت اثبات و نفى موافق منطوق باشد .
مثال : به پدر و مادرت اف مگو . واضح است كه بطريق اولى پدر و مادر را
نبايد زد . با وجود آن كه منع ضرب پدر ومادر در جمله نيست و فقط منع
حرف بد و زشت , منطوقا ذكر گرديده , ولى بنابر قاعده مفهوم موافقت ,
چيزى از وراى منطوق استنباط مى شود كه