3 . اعتبارات ماهيت و طبيعت

در اين بحث بايد به چند امر پرداخت : ( الف ) ماهيت بشرط شىء , ( ب )ماهيت بشرط لا , ( ج ) ماهيت لا بشرط قسمى , ( د ) ماهيت لابشرط مقسمى , ( ه )ماهيت مهمله .

پس از بحث درباره اين پنج اعتبار و تحديد حدود آنها بايد ديد كه موضوع له أسماء اجناس چيست و كدام يك از اين اقسام مى باشد .

اعتبارات ماهيت و طبيعت گاه مطلقه يا مخلوطه و يا مجرده مى باشند . معنىمطلقه آن است كه عدم تقييد به قيدى و تخصص به خصوصيتى , مطلق است , معنى مخلوطه آن است كه تخصص به خصوصيت و تقييد به قيد مخلوطه است , و معنىاينكه طبيعت مجرده است آن است كه از تمامى ملاحظات مفارقه و جميع خصوصياتيا هرامر عارض ديگرى مجرد است .

الف . ماهيت بشرط شىء . ماهيت بشرط شىء عبارت است از ملاحظه طبيعت ماهيت , بشرط اتحاد و انضمام . مثلا , در عتق رقبه مؤمنه , عتق رقبه تنها خواسته مولا نيست , بلكه رقبه مشروط و مقيد و منضم به ايمان , يعنى ماهيت بشرط شىء مورد نظر است .

ب . ماهيت بشرط لا . ماهيت و طبيعت بشرط لا عبارت از ملاحظه طبيعت و وماهيت , بشرط عدم اقتران و يا شرط عدم اتحادش به آن شىء است , و اصطلاحا آن را بشرط لاقسمى مى گويند . مثلا مسافر بايد در صلات رباعيه تقصير كند و روزه هم نمى تواند بگيرد . اما در اينجا يك قيد عدمى وجود دارد و آن اين است كه مسافرت نبايد سفر حرام باشد . حرام نبودن سفر و عدم عصيان در اين ماهيت اخذ شده است , يعنى سفر بشرط لا از معصيت است .

ج . ماهيت لا بشرط قسمى . در ماهيت لا بشرط قسمى , طبيعت را لا بشرط ازاتحاد و انضمام و عدم انضمام ملاحظه مى كنند . اكثر تكاليفى كه واجب است از