پيش‌گفتار

عالمان و انديشمندانى كه درباره تاريخ به انديشه و پژوهش پرداخته‌اند، هريك از زاويه‌اى خاص به تاريخ نگريسته و فوايدى را براى تاريخ و ضرورت مطالعه آن برشمرده‌اند. از امورى مانند پندگيرى و عبرت‌آموزى، درس ناپايدارى ملك و مقام، آشنايى با چگونگى زيست پيشينيان، اصلاح مسير آينده با توجه به راه طى‌شده به‌عنوان فوايد تاريخ ياد شده است. در مقابل، افرادى نيز بر بى‌فايده‌بودن تاريخ به‌دليل ملال‌انگيزى، بازگويى يك سلسله حوادث تكرارى يا تصادفى غيرمتعلق به زمان حاضر و... معتقدند.

‌ انصاف آن است كه تاريخ نيز يك علم است و سود و زيان آن همانند علوم ديگر به نوع بهره‌گيرى و تلقى از آن بازمى‌گردد. اگر تاريخ را يك مجموعه اطلاعات مهر و موم‌شده ثابت‌انگاريم و تاريخ‌دان را مانند راهنماى يك ديركهن بدانيم كه همواره واژگانى را طوطىوار براى بازديدكنندگان تكرار مى‌كند، طبعاً از آن جز پاره‌اى اطلاعات از زواياى تاريخ و رخدادهاى آن چيزى برنخواهيم گرفت. در مقابل، اگر به آن به‌عنوان آئينه تمام‌نماى زيست بشر بر روى زمين بنگريم و حظّ وبهره خود را به‌صورتى كاربردى از آن برگيريم و پهنه تاريخ را به‌عنوان گستره زندگى انسان و كنش و واكنش‌هاى ثبت‌شده در تاريخ را آزمون و خطاى زندگى آدمى بدانيم، از جستوجو در اين اقيانوس بى‌كران به گوهرهاى شب چراغى دست مى‌يابيم كه راه پر فراز و نشيب آينده را برايمان روشن كرده، زندگى گذشتگان را كوله‌بار و توشه راهِ پيش‌روى بشر قرار خواهد داد. سير در بوستان تاريخ با چنين نگرشى موجب مى‌گردد تا امورى مانند راز فراز و فرود تمدن‌ها، پايدارى‌هاى جانانه در برابر زياده‌خواهان و زورمداران، علل پيشرفت‌هاى علمى جوامع، عواقب كردار حاكمان، شناخت بازتاب اشتباهات بزرگ و موقعيت‌هاى سترگ بشر، اسرار