برخى از مشهورترين مورخان مسلمان

بزرگ‌ترين و بيش‌ترين نويسندگان تاريخ و مسائل آن، مسلمان بوده‌اند. ميراث بزرگ تاريخى آنان، در ابعاد مختلف، بر درستى اين سخن گواهى مى‌دهد. بررسى اين گنجينه معنوى نشان‌دهنده آن است كه در جاى‌جاى سرزمين پهناور اسلامى از اندلس تا مصر، دمشق، عراق، تونس و... همواره گروهى به اين امر اهتمام ورزيده‌اند. [1] جرجى زيدان مى‌گويد:

مسلمانان بيش از هر ملت ديگر (به استثناى ملل جديد) در تاريخ پيشرفت كرده، كتاب نوشتند. [2]

‌ ناگفته پيداست كه پرداختن به مكاتب تاريخ‌نگارى اين مورخان [3] و بيان ويژگى‌هاى نگارشى آنان از حوصله اين نوشتار بيرون است; بنابر اين، تنها به معرفى برخى از چهره‌هاى شاخص اين فن و مهم‌ترين آثار آن‌ها بسنده مى‌كنيم:

1. محمد بن اسحاق

هرچند از سيره‌نويسان و مغازى‌نويسانى چون ابان‌بن‌عثمان‌بن‌عفان [4] و عروة‌بن‌زبير و محمدبن‌شهاب‌زهرى (124 ـ 51) [5] در رتبه پيش از ابن‌اسحاق نام برده مى‌شود; ولى بزرگ‌ترين و اصلى‌ترين مورخ اسلام، كه امروزه كتابش ( سيرة الرسول ) در دسترس قرار دارد، محمدبن‌اسحاق (81 يا 85 ‌ـ 150 يا 151 هـ . ق) است. ابن‌اسحاق در مدينه پرورش يافت. هرچند مهاجرتش به عراق سبب انتقال دانش سيره از زادگاهش به عراق شد; ولى عمده نقل‌هاى وى مدنى است. كتاب او سه بخش دارد: آغاز خلقت تا پيدايش نسل عرب و فرزندان اسماعيل تا بعثت رسول‌اكرم (صلى الله عليه وآله) ; از بعثت تا تشكيل دولت مدينه و مغازى و غزوات پيامبر (صلى الله عليه وآله) ، سقيفه بنى‌ساعده و...‌.

‌ البته بيش‌تر مطالب ابن‌اسحاق از طريق ابن‌هشام و كتاب مشهور چهار جلدى وى