پخته و سنجيده مهار كند، انديشه راهنما و نيز عناصر صالح براى بازآفرينى جامعه اسلامى و نظام اسلامى را تأمين و تربيت كند. عجالتاً جان خود و معدود ياران قابل اتكاى خود را حراست نمايد و ميدان را در برابر حريف رها نكند; تا زنده است و تا از چشم جستوجوگر و هراسان دستگاه بنى‌اميه پنهان است، در اين جبهه به مبارزه بى‌امان ولى پنهان مشغول باشد و آن‌گاه ادامه اين راه را كه بى‌گمان به سرمنزل مقصود بسى نزديك‌تر بود به امام پس از خود بسپارد.

شك نيست كه راه نخست، راه فداكارى است; ولى يك رهبر مسلكى، كه شعاع تأثير عمل او نه تنها دايره محدود زمان خود بلكه سراسر عمر تاريخ را در برمى‌گيرد، كافى نيست كه فداكار باشد; بلكه علاوه بر آن، بايد ژرف‌نگر و دورانديش و پرحوصله و سخت با تدبير نيز باشد و اين همان شرايطى است كه راه دوم را براى امام چهارم حتمى و قطعى ساخت. [1]

‌ بى‌ترديد در تحليل سبب خوددارى پيشواى چهارم از همكارى با شورشيان مدينه (واقعه حره) نيز نبايد وضعيت فوق را ناديده گرفت.

ابعاد فعاليت و مبارزات امام (عليه السلام)

ابعاد كوشش‌هاى امام چهارم (عليه السلام) در جهت پاسدارى از وحى به‌اختصار عبارت است از:

‌ 1. زنده نگاه‌داشتن ياد و خاطره عاشورا ; نهضت جاندار و فراگير تنها به خون ختم نمى‌شود. در فرهنگ‌سازى قيام، حفظ و تداوم آن به انديشه‌اى خلاق و استقامتى به‌يقين پيچيده‌تر، دشوارتر و گاه رنجبارتر نياز است. آن حضرت در فرصت‌هاى مناسب، به‌صورت‌هاى گوناگون، حماسه عظيم كربلا را يادآورى مى‌كرد. قطرات اشك وى هنگام نوشيدن آب يا مشاهده ذبح گوسفندان و... نمونه‌اى از تدبير وى در اين راستاست تا نسل نو عظمت حادثه را لمس كند و بزرگسالانى كه آن واقعه را ديده يا شنيده‌اند، به دست فراموشى نسپارند.

‌ روزى يكى از خدمتگزاران به آن حضرت (عليه السلام) عرض كرد: آقا، آيا اندوه شما پايان ندارد؟ وقت آن نرسيده است كه گريه را رها كنيد؟ حضرت (عليه السلام) فرمود: چه مى‌گويى؟! يعقوب پيامبر (عليه السلام) تنها يكى از 12 فرزندش را گم كرد و قرآن عواطف او را چنين تشريح مى‌كند: و ابيضت عيناه من الحزن . [2] من با چشم خويش 18 يوسف ديدم كه يكى پس از ديگرى بر زمين