هم در تأسيس و هم در تأليف و تدوين پيشتاز بوده‌اند؟

ج- عدم نياز به اجتهاد منافاتى با وجود آن ندارد و به مقتضاى آيه مباركه نفر و عنايت پيامبر صلى الله عليه و آله و ائمه عليهم السلام و اصحاب آنها به فهم احكام و اختلاف نظر بعضى اصحاب با بعضى ديگر و حضورشان نزد ائمه عليهم السلام و طرح و پاسخ آنان شاهد گويايى است بر اينكه اجتهاد به معناى صحيح آن، يعنى جدّ و جهد در فهم و دانستن و بدست آوردن حكم خدا از آيات و بيانات پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله از صدر اول اسلام در بين شيعه رايج بوده است و رواياتى در جلد اول اصول كافى، ص 62، باب اختلاف الحديث همين مطلب را مى‌رساند.

بلى اجتهاد به معناى اين كه انسان به عقل و فكر و از روى ظن و قياس و استحسان و تشبيه واقعه‌اى به واقعه ديگر، حكم خدا را بگويد، از نظر شيعه مردود و مذموم و منهى عنه بوده است و مى‌باشد. و اما علم اصول فقه با توجه به تعريف و معناى آن، طبق نقل مورخان اوّل مؤسس آن و اول كتابى كه در رابطه با اين فن تأليف شده در قرن دوّم و بدست هشام بن الحكم شاگرد ممتاز امام صادق عليه السلام بوده است كه در خصوص مباحث الفاظ نوشته شده است، و ظاهراً كتابى قبل از آن در اين فن نوشته نشده است. علامه بزرگوار مرحوم سيد حسن صدر (قدس سرّه) در كتاب الشيعة و فنون الاسلام چنين فرموده است: «الفصل الخامس فى تقدم الشيعة فى علم اصول الفقه. فاعلم ان اول من فتح بابه و فتق مسائله هو باقر العلوم الامام أبو جعفر محمد بن على الباقر و بعده ابنه ابو عبد الله الصادق. و قد أمليا فيه على جماعة من تلامذتهما قواعده و مسائله ... و اول من افرد بعض مباحثه‌