اهميت كشاورزى و مفهوم اصطلاحى خراج‌

در صدر اسلام، صنعت به خاطر ضعف و محدوديتش و تجارت به واسطه نابسامانى بازرگانى جهانى و ضعف ارتباطات و نبودن راه‌هاى تجارى كافى و امنيت لازم، تأمين‌كننده بناى اقتصادى جامعه نبوده و اقتصاد جامعه بستگى به زمين‌هاى كشاورزى و محصولات حاصله داشت و از اين رو، ماليات‌ تنها از زمين و محصولات كشاورزى گرفته مى‌شد.

اين گونه ماليات را خراج‌ مى‌ناميدند. اهميت كشاورزى از آنجا ظاهر مى‌شود كه بدانيم اكثر كسانى كه در شهر زندگى مى‌كنند و ناگزير از قبول شيوه و الگوى زندگى شهرنشينى هستند، مصرف‌كننده‌اند (و هر چه مرفه‌تر، پرمصرف‌تر) و زندگى شان از طريق توليد روستاييان و كشاورزان [كه بر روى زمين و منابع طبيعى كار و تلاش مى‌كنند] تأمين مى‌شود و از خود توليدى ندارند. اگر كشاورزان همّت كنند و با كار و تلاش، محصولات كشاورزى را رونق بيشترى دهند، احتياجات شهرنشينان تأمين شده است، وگرنه هيچ شهرنشينى قادر به تهيه مايحتاج اوليه خود نيز نخواهد بود. در اين صورت در هيچ مقطعى از زمان، كشاورزى اهميت و ارزش خود را از دست نخواهد داد و هميشه به عنوان تأمين‌كننده مايحتاج اوليه انسان‌ها باقى خواهد ماند.

از سوى ديگر، شهرنشينان به طور مستقيم و بدون واسطه، مايحتاجشان را تأمين نمى‌كنند، بلكه آن را از طريق بازرگانان، واسطه‌ها و ساير عوامل دست‌اندركار كه ايشان هم به نوبه خود، خريدار مازاد فرآورده‌هاى حيوانى و نباتى كشاورزان هستند، به دست مى‌آورند. البته كشاورزان نيز طبيعتاً لوازم زندگى نظير پوشاك، ابزار كار و ساير مايحتاج‌