است؛ و در قاعده فراغ به صحّت موجود تعلّق گرفته است، مثل شكّ در اصل وجود كرّ و شكّ در كرّيت موجود در خارج؛ بنابراين، بين اين دو در عالم ثبوت، جامع قريبى تصور نمى‌شود تا آن كه بتوان هر دو را از لفظ واحد اراده نمود؛ و براى برگرداندن شكّ در صحّت موجود به شكّ در وجود صحيح يا وجود تامّ مجالى باقى نمى‌ماند؛ چه آن كه فرق روشنى بين شكّ در وجود صحيح و شكّ در صحّت موجود وجود دارد؛ و صرف آن كه منشأ شكّ در وجود صحيح، شكّ در پاره‌اى از موارد اعتبار شده در آن مى‌باشد، آن را از شكّ در اصل وجود شيى‌ء (مفاد كان تامّه) به شكّ در صحّت موجود كه مفاد كان ناقصه است، خارج نمى‌كند؛ هر چند كه در عالم خارج اين دو باهم ملازمه دارند؛ مانند ملازمه‌ى شكّ در اصل وجود كرّ با شكّ در كرّيت آب موجود.

در اين هنگام، از آن‌جا كه در قاعده تجاوز اثبات اصل وجود شيى‌ء مهمّ است و در قاعده فراغ، اثبات صحّت شيى‌ء موجود در عالم خارج (مفاد كان ناقصه) مهمّ است، نه اثبات وجود صحيح (مفاد كان تامّه)، بنابراين، هيچ مجالى براى برگرداندن يكى از اين دو به ديگرى باقى نمى‌ماند؛ و هم‌چنين به جهت اين كه مفاد اين دو با يكديگر ملازمه داشته و در منشأ شكّ متّحد هستند، نمى‌توان اثر مترتّب بر صحّت موجود را به واسطه اثبات وجود صحيح بر آن مترتّب نمود؛ چرا كه اين همان اصل مثبت است؛ و به همين جهت، با استصحاب وجود كرّ به ترتيب آثار كرّيت موجود حكم نمى‌كنند و بالعكس.

3- اشكال محقّق اصفهانى رحمه الله بر نظر شيخ انصارى رحمه الله‌

محقّق اصفهانى رحمه الله در مقام اشكال بر شيخ اعظم انصارى رحمه الله از راه تغاير در اعتبارات ماهيّت وارد شده و فرموده‌اند: قيد صحّت نسبت به عمل دوگونه فرض‌