توضيح اين آيه شريفه ذكر شده است، لكن استدلالى به اين آيه شريفه براى قاعده لاحرج وجود ندارد.

اين نكته باعث مى‌گردد كه گفته شود: «مَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيَجْعَلَ عَلَيْكُم مّنْ حَرَجٍ» همانند آيه شريفه: «مَا جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِى الدّينِ مِنْ حَرَجٍ» نيست تا از آن ضابطه و قاعده‌اى كلّى استنباط گردد، بكله فقط به محدوده وضو و غسل مربوط مى‌شود.

بنابراين، عدم استدلال ائمّه معصومين عليهم السلام به اين قسمت از آيه شريفه در روايات، سبب مى‌گردد كه عنوان تعليلى بودن آيه شريفه موهون و مخدوش گردد و در نتيجه، نمى‌توان گفت كه اين قسمت از آيه شريفه يك تعليل كلّى است و در موارد ديگر- غير از وضو و غسل- جريان دارد.

نكته دوّم: آن چه كه ما از ميان احتمالات موجود در آيه شريفه ترجيح داديم، اين بود كه‌ «مَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيَجْعَلَ عَلَيْكُم مّنْ حَرَجٍ» فقط مربوط به تيمّم است و شامل وضو و غسل نمى‌شود. ممكن است كسى اشكال كند كه در تيمّم دو جهت وجود دارد: يكى نفى وجوب وضو يا غسل و ديگرى طهارت ترابيّه؛ «مَا يُرِيدُ اللَّهُ ...» فقط قسمت اوّل كه نفى وجوب وضو يا غسل است را اثبات مى‌كند و طهارت ترابيّه از ادامه آيه شريفه كه بيان مى‌كند «وَلكِن يُرِيدُ لِيُطَهّرَكُمْ» استفاده مى‌شود. بنابراين، قاعده لاحرج فقط نافى حكم است و به لسان خودش، مثبت تكليف حكم شرعى نيست.

به نظر مى‌رسد اين بيان تمام نيست و «مَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيَجْعَلَ عَلَيْكُم مّنْ حَرَجٍ» متكفّل بيان هر دو جهت مى‌باشد؛ چه آن كه اگر خداوند در ادامه آيه، جمله‌ «وَلكِن يُرِيدُ لِيُطَهّرَكُمْ» را نيز بيان نمى‌فرمود، جمله ناقص نمى‌شد و مقصود كامل را مى‌رساند.

تقرير سيدجواد حسينى خواه، قاعده لاحرج، 1جلد، مركز فقهى ائمه اطهار(ع) - قم، چاپ: اول، 1385ه.ش.

ته ديگر آن كه چرا در تيمّم مسأله مسح سر و پا بيان نشد و فقط مسح دست و صورت لازم شد؟ در پاسخ مى‌توان گفت: شارع مى‌فرمايد: علّت آن‌كه تيمّم را آسان قرار دادم، اين است كه نمى‌خواهم براى شما حرج باشد؛ وگرنه شارع مى‌توانست بفرمايد كه اگر آب نبود و يا استفاده از آن براى شما ضرر داشت، لازم است طهارت ترابيه (تيمّم) داشته باشيد و بايد تمام بدن را با زمين مسح كنيد. لكن خداوند