ج‌

جامع‌

1- دربرگيرنده همه افراد مورد نظر (- تعريف جامع و مانع، ص 62).

2- از اصطلاحاتى كه در قياس فقهى (- تمثيل) بكار مى‌رود. (- وجه جامع) (- تمثيل، ص 77).

جدل‌

يكى از صناعات خمس، و آن صناعتى است كه با مقدمه قرار دادن آنچه در نزد مخاطب مسلّم است، به نتيجه‌اى كه مى‌خواهند دست يابند. پس مادّه جدل از مسلّمات يعنى از قضايايى كه در نزد خصم مسلم است و از مشهورات فراهم مى‌آيد. و غرض از آن الزام حريف يا به تناقض‌گوئى كشاندن او است. بنابراين جدل عبارت است از بحث و پرسش و پاسخى كه بين دو تن جريان مى‌يابد، بدين‌نحو كه يكى پيوسته از ديگرى سؤال مى‌كند و عقيده او را درباره امرى جويا مى‌شود و او سؤالها را پاسخ مى‌دهد.

آن‌كس كه از عقيده‌اى دفاع مى‌كند، حافظ وضع يا مجيب ناميده مى‌شود، و تمام كوشش او اين است كه الزام نشود.

و غرض سائل آن است كه حافظ وضع را به تناقض‌گوئى بكشد و از سخنان او محالى لازم آورد و بدين وسيله او را مجاب كند.

و غرض حافظ وضع آن است كه در بن‌بست نيفتد و به تناقض كشيده نشود.

«قياس جدلى از مقدمات مشهور فراهم مى‌آيد و استقرائى كه در آن بكار مى‌رود، بحسب ظاهر يا بحسب دعوى، استقراء تامّ است. و البته هر مقدمه محسوس و مجرّب‌