كسانى كه بخواهند از شرايط امتناع اجتماع ضدين، خصوصاً اجتماع نقيض آگاه گردند بايد به كتاب هاى منطق مراجعه كنند و از ميان شرايط هشت گانه كه براى خصوص امتناع اجتماع نقيضين گفته اند شرط مهم، اتحاد موضوع و وحدت در زمان است.

2ـ تركيب از دو عنصر يا دو نيرو، تضاد فلسفى است نه منطقى[1]

شكى نيست كه جهان از عناصر گوناگون آفريده شده است و اگر در جهان فقط يك عنصر بود از موجودات متنوع و رنگين خبرى نبود. در گذشته از نظر دانشمندان تعداد عناصر از چهار، تجاوز نمى كرد و تصور مى كردند كه جهان چهار ستون بيش ندارد و سقف جهان خلقت براين چهار ستون استوار است مولوى مى گويد:

چار عنصر، چار استون قوى است *** كه بر ايشان سقف دنيا مستوى است

پس بناى خلق بر اضدادِ بود *** لاجرم جنگى شدند از ضر و سود

باز مى گويد:

اين جهان زين جنگ قائم مى شود *** در عناصر درنگر تا حل شود