4ـ ديالك تيك در دوره جديد

در قرون و ادوار گذشته ديالك تيك صد درصد يك امر ذهنى و مربوط به دستگاه تفكر و انديشه بود و اگر هم سخن از جدال و نزاع به ميان مى آمد، مقصود نزاع انديشه ها و برخوردهاى فكرى و ذهنى بود و اگر سخن از تزو آنتى تز و سنتز و يا موضوع، ضد موضوع و تركيب به ميان مى آمد، همگى مربوط به جهان ذهن و انديشه بود و كسى تصور نمى كرد كه روزى ديالك تيك به عنوان قانون حاكم طبيعت و جامعه تفسير خواهد شد.

پل فولكيه در رساله ديالك تيك مى نويسد: مباحثه كه موضوع اوليه و شاهد موضوع اصل ديالك تيك قديم بود، نيز به وسيله مراحل سه گانه: موضوع ـ ضد موضوع و تركيب، علمى مى شد ـ يكى از مباحثه كنندگان موضوعى را تصديق مى كرد، حريف او آن موضوع را نفى مى كرد، ولى كار به اين جا خاتمه پيدا نمى نمود بلكه مباحثه ادامه پيدا مى كرد تا حدامكان، اصول اساسى عقيده حريف را نيز در نظر خويش بگنجاند. و سرانجام مباحثه معمولا به نوعى تركيب يا نفى دو نفى منجر مى گرديد.

حتى در روش سقراطى كه يكى از مشهورترين روش هاى ديالك تيكى است، قانون تز، آنتى تزو سنتز، از محيط ذهن بيرون نمى رفت و فكر نخست كه طرف ابراز مى كرد، همان تز و سؤال ويرانگر سقراط به عنوان آنتى تز و نتيجه اى كه از تركيب اين كار به دست مى آمد، همان سنتز كامل تر بود.

در كتاب كليات فلسفه در اين باره آمده است: