دست و پايى كرده و در ضمن دعوا نرخ تعيين كرده است، وى مى گويد: «فلاسفه باستان مادى بوده اند و آن گاه ايدئاليست شده اند، سپس فلسفه ايدئاليسم به وسيله ماترياليسم مدرن نفى شد، اين نفى نفى، ديگر ايجاد مجدد ماترياليسم كهن نيست».

بايد يادآور شد جريان فكرى بشر در آغاز، بر خداشناسى و خداگرايى بود هر چند گاهى در يافتن خداى راستين گرفتار اشتباه مى شد و به بت پرستى و غيره گرايش پيدا مى كرد و هرگز نمى توان ادعا كرد كه در زمان باستان جريان فكرى بشر مادى بود، زيرا تحقيقات باستان شناسان اين مسئله را به طور روشن ثابت كرده كه ديرينه ترين انديشه انسانى را، فكر خداگرايى تشكيل مى دهد، به طورى كه در هر نقطه اى از جهان كه تمدنى كشف شده است، با مسئله توجه به ماوراء ماده همراه بوده است.[1]

در پايان بايد از آقاى انگلس پرسيد: بنابر قانونى بودن مسئله نفى نفى، خواهشمند است از نفى مكتب و سقوط كلى آن نيز گزارش دهيد و بگوييد به همين زودى مكتب ماترياليسم، به وسيله بروز مكتب ديگرى نفى، و به زباله دانى تاريخ ريخته مى شود.

بايد از انگلس و همكار او ماركس پرسيد كه هرگاه نفى درنفى آن هم به شكل تكاملى اش يك قانون كلى است، چرا نهايت سير تاريخ را جامعه بى طبقه و پيدايش بهشت زمينى و برقرارى صلح و امنيت و آسايش همگانى، مى دانيد و پس از آن، مرحله اى براى تاريخ قائل