دستور زبان فارسى/ آيين اوّل: حركات و حروف

در حركات و حروف و در آن سه گفتار است:

در حروف تهجّى

بدان ـ ايّدك اللّه ـ آواز و صدائى كه از سينه برمى آيد تا به رسيدن لب در چند جا منقطع گردد، پس به جهت اختلاف مكان انقطاع، آن صدا و آواز هم مختلف و از يكديگر متغاير و از اين اختلاف صوت، هيكل حروف مشهوره لباس وجود پوشيده و هر يك از آن صداهاى متفرّقه را حرفى گويند ـ چنانچه در علم تجويد مشروحاً نگارش يافته ـ و بنياد همه زبان ها بر حروف آن زبان بوده و آن ها را حروف مفرده و حروف هجا و حروف تهجّى نامند; چنانچه از آن رو كه براى تركيب و بناى كلمات موضوع هستند، حروف مبانى نيز گويند; چنانچه حرف اصطلاحى را كه در مقابل اسم و فعل بوده ـ و در نگارش سيّم از آيين سيّم سمت نگارش خواهد يافت ـ به انگيزه وضع آن ها براى افاده معانى متفرّقه حروف معانى خوانند; و حروف تهجّى زبان عرب بيستوهشت است. اگر «همزه» و «الف» را يكى بشماريم و اگر هريكى را حرفى انگاريم، بيستونه مى شود و در تعداد لفظ «لا» در جزو حروف تهجّى اشاره به همين معنى است زيرا كه همزه قابل حركت و سكون است به خلاف الف كه هماره ساكن و ماقبل آن مفتوح و در اوّل كلمه بودن آن شايش ندارد; از اين رو بايد به حرفى ديگر ملحق گرديده و به تبعيّت آن، تلفّظ يابد و خصوصيّت «لام» در اين مقام به مناسبت اين است كه هر يكى از آن ها در قلب ديگرى افتاده و بالجمله چنانچه حروف ذاتاً از يكديگر جدا و متغاير بوده و از براى هر يكى نامى مقرّر داشته اند، همچنين در كتابت نيز اشكال و صور آن ها را از همديگر جدا و متغاير ساخته اند; بدين گونه كه نموده مى شود:

و امّا حروف تهجّى زبان پارسى بيستوچهار يا بيستوپنج است بدين ترتيب:

و پارسيان از حروف تهجّى عرب، هشت حرف ثقيل التّلفّظ راكه «ث ح ص ض ط ظ ع ق» باشد، تركيده و چهار حرف ديگر «پ چ ژ گ» را به باقى حروف افزوده اند، پس جملتان حروف تهجّى عربى و پارسى سىودو و يا سىوسه مى باشد. از آن جمله، چهار حرف «پ چ ژ گ» مخصوص پارسى بوده و در عربى پيدا نمى شود و هشت ديگر ـ كه مذكور افتادـ مختصّ عربى بوده و در هر كلمه كه يافت شود، مى دانيم كه پارسى نيست بلكه عربى و يا معرّب و يا از