مسأله قيامت در آيات ما قبل و ما بعد مطرح نمى باشد بعيد است.

چيزى كه مى توان در اين مورد گفت: اين است كه اين اختلاف از نظر نتيجه تأثير چشم گيرى ندارد، زيرا خواه بگوئيم مقصود « تأويل قرآن» و يا بگوئيم « تأويل قيامت » است سرانجام مقصود از «تأويل قرآن» آن رشته از وعده و وعيد و پاداش و كيفرهاى الهى است كه واقعيت آنها در روز جزا تجسم يافته و تحقق پيدا مى كنند و دراين صورت هر دو نظريه يك مطلب را مى رسانند.

بنابر اين اگر بگوئيم: همه قرآن داراى تأويل است، مقصود آن رشته از معارف و حقائق است كه در اين جهان به صورت مفاهيم تجلى كرده و در روز رستاخيز به صورت « واقعيت» مشاهده خواهند شد.

دراين بحث نقاط ياد شده در زير روشن گرديد:

الف ـ تأويل به طور مطلق در قرآن چيست؟

ب ـ مقصود از تأويل متشابه چيست؟

ج ـ اگر همه قرآن داراى تأويل است چه نوع آيات از آن داراى تأويل مى باشد؟

اكنون وقت آن رسيده است كه با معنى « تفسير» كه در مقابل تأويل به كار مى رود، آشنا شويم :

باز شناسى تفسير از تأويل

« تفسير» بر خلاف تأويل كه ارجاع شيئ به حقيقت و واقعيت آن است، در مورد پرده بردارى از معنى و مضمون مفردات و جمله هاى آيه به كار مى رود معنى آيه كه الفاظ و جمله هاى آن قالب آن است به دست بيايد.

واگر بخواهيم تفاوت تفسير را با تأويل در مورد خصوص « آيه متشابه» به دست آوريم بايد چنين بگوئيم:

در مورد تفسير، هرگز آيه داراى دو مضمون به نام هاى « ابتدائى» و « نهائى»