گفت: مقصود از همه يكى است و آن همان عكس العمل هاى طبيعى «اكل » است بنابراين ما نبايد از كلمه « ظلم» نتيجه اى جز همان شقاوت و بدبختى كه آيات سوره طه آن را شرح داده است، بگيريم يا بفهميم.

شايد به همين جهت بود كه آدم، هنگام اعتراف به تقصير خود، عرض كرد: (رَبَّنا ظَلَمْنا اَنْفُسَنا) :« پروردگارا ما برخود ظلم كرديم و كارى انجام داديم كه نتيجه آن يك سلسله آلام و محنتها است».

البته گاهى « ظلم به نفس» ملازم با تجاوز به حقوق خدا نيز هست، ولى از اينكه آدم موقع استغاثه، ستم به خود را عنوان كرده و گفتگوئى از پايمال شدن حقوق الهى به ميان نياورده، مى توان حدس زد كه اين ظلم، ستم به نفس بوده است نه ستم برخدا.

نظير همين مطلب را در داستان « موسى» مى خوانيم، او وقتى قبطى بت پرست را كشت، و بهانه اى به دست فرعون داد، و نتيجه آن اين شد كه متوارى گردد و در بدر شود وپس از مشقات فراوان خود را به « مَدْيَنْ» برساند، در چنين موقع گفت: ( رَبِّ اِنِّي ظَلَمْتُ نَفْسِي) ( قصص ، آيه 26).« پروردگارا! من به خود ستم كردم» زيرا بدون جهت، خود را دربدر كرده وامنيت واستراحت خود را درخطر افكندم به طور مسلم اين ظلم، ستم به نفس بوده نه برخدا، زيرا كشتن يك بت پرست هرگز تجاوز به حقوق الهى نيست.

معناى لغوى « ظلم»:

اساساً اين واژه در لغت عرب تقريباً دومعنا بيش ندارد و اين معنى وسيع روى مناسباتى براى خود مصاديقى پيدا مى كند:

الف : « وضْعُ الشَّىِ فِي غَيْرِ مَحَلِّهِ» :( انجام دادن كارى در غير محل خود)، اين موضوع كلى روى مناسباتى در موارد زير به كار مى رود:

1 ـ مثلاً هرگاه در مكانى حفارى شود، كه شايسته آن نباشد، در چنين