مستند بنظر نيامد و نميدانم كه نويسنده موصوف بكدام سند نوشته است؟
مولد وي:
مولانا در طبقات هيچ گونه اشارتي به مولد خود ندارد، و برخي از تذكره
نويسان مانند هفت اقليم، و صبح گلشن، و مجمع النفائس، و گل رعنا، و گلزار
ابراهيم، و نشتر عشق و غيره بين مولانا منهاج و سراج منهاج كه پدرش باشد
اشتباه كردهاند، و بنابران برخي مولد مولانا را (لاهور) پنداشته، و وي را
(لاهوري) نوشتهاند تذكره نشتر عشق صراحتا مينويسد: «سراج الدين منهاج
(مصنف طبقات) موطن جدوي سمرقند بود، تولدش در لاهور واقع شد ...» [1]
علي قلي و اله داغستاني در سال (1162 ه) مينويسد: «سراج الدين منهاج مؤلف
تاريخ طبقات ناصري است، كه باسم نصر الدين ملك الهند تمام كرده، مولدش
لاهور و اصلش از سمرقند است ....» [2] اين خطا را اغلب ارباب تذكره و
نويسندگان تاريخ تكرار كردهاند كه من بطور نمونه قول دو نفر را در بالا
اقتباس نمودم، و اين اشتباه ناشي از التباس اسمين فرزند و پدر است، چون پدر
مؤلف در لاهور سكني داشت، و هم شايد در لاهور تولد يافته بود، از اين رو
مورخين مؤلف طبقات را هم متولد در لاهور دانستهاند، ولي اين قول معقول و
صحيح بنظر نميآيد، چه طوري كه پيشتر مذكور افتاد، مادر مؤلف در سن سه
سالگي وي اندر فيروز كوه، در حرم ماه ملك ملكه غور بود، و تمام اخوال و
اقارب مادريش هم در آنجا بودند، بنابران بايد مؤلف در فيروز كوه و در حرم
سلطنتي آنجا متولد گرديده باشد، راورتي و كسانيكه شرح حال مؤلف را از اقوال
و گفتار خودش برآوردهاند، مينويسند: كه تولد مولانا در لاهور صحتي
ندارد، زيرا خودش گويد، كه كرت اول در سال (624 ه) بهند آمد، و اگر در
لاهور متولد ميگشت، البته درين بار آمدن خود را كرت اول نميشمرد [3]
بايد بنظر تحقيق نگريست، كه پسر از ابوين بدنيا ميآيد، و براي دريافتن
مولد و مسقط الرأس كسي هم تحقيق مسكن ابوين بويژه مادر مهم تر است. در اين
جا هم بايد ديد، كه در حدود (589 ه) كه
[1] نشتر عشق نسخه خطي دانشگاه پنجاب ج ا ص 3 [2] رياض الشعراء نسخه خطي كابل ص 371، [3] شرح حال مؤلف در آغاز ترجمه راورتي.