جملۀ مكلّفان را،و آنچه به اين صفت نباشد حرام بود بر جملۀ مكلّفان.

قوله: وَ مٰا لَكُمْ ،«ما»استفهاميّه است و خطاب با مؤمنان است،گفت:

چه بوده است شما را[109-ر]كه نخورى [1]از آنچه نام خداى برآن برده باشند، يعنى چه منع است و چه حجر است كه [2]آنچه حلال است نخورى [3]. وَ قَدْ فَصَّلَ لَكُمْ ،«واو»حال راست،نافع خواند و حفص عن عاصم:فصّل و حرّم به فتح «فا»و«صاد»و فتح«حا»و«را»على الفعل المستقيم،و اسناد فعل با خداى باشد-جلّ جلاله-كه نام او در آيت مصرّح است،و ابو عمرو [4]و ابن كثير و ابن عامر خواندند: وَ قَدْ فَصَّلَ لَكُمْ مٰا حَرَّمَ عَلَيْكُمْ ،بر فعل ما لم يسمّ فاعله،هر دو فعل،و جدا كردند براى شما آنچه بر شما حرام كردند.و حمزه و كسائى و أبو بكر خواندند: فَصَّلَ لَكُمْ مٰا حَرَّمَ عَلَيْكُمْ ،به فتح«فا»و«صاد»و ضمّ«حا»و كسر «را»،و جدا كرد خداى تعالى [5]براى شما آنچه حرام كردند بر شما،يعنى در سورۀ المائدة من قوله: حُرِّمَتْ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةُ وَ الدَّمُ وَ لَحْمُ الْخِنْزِيرِ [6]-الى آخر الآية- آنگه استثنا كرد مضطر را،گفت:الّا آن‌كس كه مضطر شود به آن و اتّفاق است كه مضطرّ را از مردار و خون و گوشت خوك و آنچه نام خداى نگفته [7]باشند برآن ،حلال است در كمّيّت آن خلاف است و به نزديك ما روا نباشد بيش ازآن‌كه سدّ رمق كند به آن،و معنى اُضْطُرِرْتُمْ [8]آن است كه بر خويشتن از هلاك ترسد و در فقهاء بعضى گفتند كه:روا باشد كه از آن سير بخورد و بعضى گفتند:شايد كه بر دارد و ذخيره كند و بعضى فقها گفتند:مكره نيز داخل باشد در آنجا [9]براى آن‌كه حكم او حكم مضطر است در خوف بر نفس. وَ إِنَّ كَثِيراً لَيُضِلُّونَ ؛بسيارى