بعضى دگر گفتند معنى آن است كه اگر خداى خواستى همه خلائق در دعوت انبياء جمع كردى تا يك [1]امّت بودندى و اين قول ضعيف است براى آن‌كه دعوت انبياء با شرايع باشد و شرائع مختلف است و اختلاف آن تبع مصلحت است و نشايد با [2]خداى تعالى جمع كند خلائق را برخلاف آنچه در دين صلاح ايشان باشد.

علىّ بن الحسين المغربىّ گفت مراد آن است كه اگر خداى تعالى خواستى خلائق را بر مقتضاى عقل رها كردى و ايشان را تكليف شرايع مختلف نكردى تا يك امّت بودندى و عمل ايشان و تكليف ايشان بر موجب عقل بودى و قول اوّل قول بيشتر مفسّران است.

وَ لٰكِنْ لِيَبْلُوَكُمْ فِي مٰا آتٰاكُمْ ،و لكن شما را امتحان و اختيار [3]مى‌كند در تكليف و در آنچه به شما مى‌دهد و تكليف صورت اختيار [4]و ابتلا دارد و حق‌تعالى تكليف را براى اين [5]ابتلا خواند كه با مكلّفان معامله او [6]در تكليف معامله كسى است كه امتحان كند تا چيزى كه نداند[بداند] [7]و منه قوله: خَلَقَ الْمَوْتَ وَ الْحَيٰاةَ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ [8]،و قوله: وَ بَلَوْنٰاهُمْ بِالْحَسَنٰاتِ وَ السَّيِّئٰاتِ [9]،و هم اين معنى دارد

قول النّبى-عليه السّلام- انّ الدّنيا خلوة خضرة و انّ اللّٰه مستخلفكم فيها فناظرة كيف تعملون.

فَاسْتَبِقُوا الْخَيْرٰاتِ ،دو معنى دارد يكى آن‌كه بشتابيد [10]و مسابقت كنى يك‌يك را در كار خير و هركسى جهد كنيد [11]كه آن خير و احسان كه ديگران مى‌كنند شما كنيد و يا اوّل شما كنيد و قول ديگر آن است كه بشتابيد پيش ازآن‌كه به موت [12]فوت شود از شما چنان كه شاعر گفت:

قدّم جميلا اذا ما شئت تفعله و لا تؤخّر ففى التّاخير آفات
الست تعلم انّ الدّهر ذو غير و للمكارم و الاحسان اوقات