ليس بيننا معرفة.و زجّاج هر سه وجه روا داشت.

و در معنى آيت دو قول گفتند:يكى آن‌كه اين منافقان كه مردم را از جهاد بازمى‌دارند از جملۀ سخنهاى ايشان اين باشد كه گويند مسلمانان را انگار كه ميان شما و او،يعنى محمّد-عليه السّلام-دوستى نيست يا نبوده است.و قول دوم[325-پ] آن‌كه:اين منافقان با شما معاملۀ كسى مى‌كنند كه از ميان ايشان و شما معرفتى و صداقتى نباشد.

علىّ بن الحسين المغربيّ گفت:خداى تعالى در اين آيت منافقان را به بدعهدى وصف كرد كه ايشان نخواستند كه در سرّاء و ضرّاء با مسلمانان باشند،بل خواستند كه در حال غنيمت با شما باشند و در حال نكبت از شما دور باشند.و قوله:

فَأَفُوزَ فَوْزاً ،نصب او بر جواب تمنّاست به«فا».و كوفيان گفتند:نصب بر صرف [1]است،براى آن‌كه مصروف است ازآن‌كه معطوف تواند بودن،يعنى يا ليتني كنت معهم ففزت،اگر چنين بودى عطف بودى چون مصروف است از اين وجه نصب على الصّرف گفتند اين را،و بصريان گفتند:الجواب بالفاء في الأشياء السّتة من الأمر و النّهى و النّفى و الاستفهام و العرض و التّمنّي باضمار«أن»منصوب باشد.و ابو جعفر و حفص و رويس و برجمى خواندند:كأن لم تكن،بالتّاء براى لفظ مودّت.

فَلْيُقٰاتِلْ فِي سَبِيلِ اللّٰهِ ،حق‌تعالى چون حكايت تثبيط منافقان بكرد از جهاد، در عقب او ذكر آنان كرد از مؤمنان كه بخلاف اين بودند،گفت: فَلْيُقٰاتِلْ ،بگو آنان را كه ايشان زندگانى دنيا بدل كرده‌اند به آخرت كه سراى ثواب است تا قتال كنند در سبيل خداى تعالى،و اين امر غايب باشد به«لام»،و مراد سبيل خداى جهاد است بلا خلاف.و«شرى»هم بيع باشد و هم خريدن،و مراد در آيت بيع است،يعنى آنان كه دنيا بفروخته‌اند به آخرت،يعنى دنيا رها كرده‌اند و از دست بداده و آخرت بستده [2]،و منه قوله تعالى: وَ شَرَوْهُ بِثَمَنٍ بَخْسٍ دَرٰاهِمَ مَعْدُودَةٍ [3]... ،أى باعوه،در قصّۀ يوسف-عليه السّلام-و كذا قوله: [وَ] [4]مِنَ النّٰاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغٰاءَ مَرْضٰاتِ اللّٰهِ...