و نيز تا عدد كافران كم كند.و گفته‌اند مراد هلاك است اى يهلكهم.

آنگه حق‌تعالى تحريض كرد مؤمنان را و ترغيب افگند به لفظ ملامت،گفت:

أَمْ حَسِبْتُمْ ،يا شما كه مؤمنانى [1]مى‌پندارى كه در بهشت خواهى رفتن به گزاف [2]رنج نابرده و اجتهاد و صبرنا كرده. وَ لَمّٰا يَعْلَمِ اللّٰهُ ،و هنوز خداى ندانسته كه از شما مؤمن كيست و مجاهد كيست،و صابر و محتسب كيست،يعنى جهاد و صبر شما [3]ظاهر ناشده و بر سبيل تقريب و تشبيه به علم ما كه تا پيدا نشود ندانيم.و تحقيق معنى آن‌كه :و شما مجاهد و صابر ناشده تا خداى تعالى شما را چنان داند در حال،چه در ماضى دانست كه چگونه خواهند بودن در مستقبل.فانّ العلم بانّ الشّىء سيوجد علم بوجوده اذا وجد،و علم و عالمى تعلّق دارد بمعلوم على ما هو به و جعل [4]معلوم نكند على ما هو به،پس اين معنى اين باشد كه گمان بردى كه به بهشت خواهى رفتن مجاهد ناشده و صبر كار نابسته،و اين بيت متضمّن معنى اين آيت است:

لا تحسب المجد تمرا انت آكله لن تبلغ المجد حتّى تلعق الصّبرا
و حسن بصرى خواند:و يعلم الصّابرين،عطفا على قوله: وَ لَمّٰا يَعْلَمِ اللّٰهُ ،و جملۀ قرّاء خوانند:و يعلم الصّابرين،و كوفيان اين را نصب على الصّرف گويند،و بصريان به اضمار ان،و اين«واو»را«واو»جمع خوانند،چنان كه:لا تأكل السّمك و تشرب اللّبن أى[266-ر]مع ان تشرب اللّبن،و اين را شرح داديم.

وَ لَقَدْ كُنْتُمْ تَمَنَّوْنَ الْمَوْتَ- الآية.حسن بصرى و مجاهد و قتاده و ربيع و سدّى گفتند:سبب نزول آيت آن بود كه چون روز بدر جماعتى شهيد شدند،جماعتى ديگر از صحابه تمنّاى شهادت كردند،خداى تعالى از پس وقعۀ [5]احد اين آيت فرستاد، گفت:تمنّاى مرگ مى‌كرديد [6][و] [7]شهادت پيش ازآن‌كه مرگ به شما آيد و شما را با مرگ ملاقات بود. فَقَدْ رَأَيْتُمُوهُ ،اكنون روز احد بديدى آنچه تمنّا كردى.و اهل