عطا گفت و عبد اللّه عمر كه:رسول-عليه السّلام-چهل بامداد جماعتى را از ملوك كنده لعنت كرد،و ابو سفيان را و حارث بن هشام را و صفوان بن اميّه را،پس اين آيت آمد،و آيت اگرچه به لفظ عموم است،مراد خصوص است،يعنى ليس لك من أمر [1]هؤلاء شىء.و گفته‌اند:«لام»به معنى«الى»است،و اين دو حرف متعاقب باشند در چند فعلها،يقال:دعوته لكذا و الى كذا،و هديته لكذا و الى كذا، قال اللّه تعالى: اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذِي هَدٰانٰا لِهٰذٰا [2]...،و قال تعالى: سَمِعْنٰا مُنٰادِياً يُنٰادِي لِلْإِيمٰانِ [3]...،و اگر بر ظاهر حمل كنند اولى‌تر باشد براى آن‌كه معنى آن است كه:تو را از اين كار چيزى نيست،يعنى لا تملكه و لا يختصّ بك و لا يتعلّق بك،و چون «الى»گويى،معنى آن باشد [4]:كار اينان با تو مفوّض و موكول نيست،و هر دو معنى يكى است و از ظاهر عدول نكردن اولى‌تر باشد.

أَوْ يَتُوبَ عَلَيْهِمْ أَوْ يُعَذِّبَهُمْ ،يا توبۀ اينان بپذيرد يا عقاب كند اينان را.اگر توبه پذيرد فضل كرده باشد،و اگر عذاب [5]كند عدل كرده باشد.و قرينۀ مخصّص اين است كه در آيت گفت،يعنى از باب قبول توبه يا عذاب كردن اينان به تو تعلّق ندارد.

و در نصب او دو وجه گفتند:يكى آن‌كه معطوف است على قوله: لِيَقْطَعَ طَرَفاً مِنَ الَّذِينَ كَفَرُوا أَوْ يَكْبِتَهُمْ، أَوْ يَتُوبَ عَلَيْهِمْ أَوْ يُعَذِّبَهُمْ ،[و وجهى ديگر آن است [6]:

«او»به معنى«الّا ان»باشد،كقولهم:لألزمنّك او تعطيني حقّي،و قول امرؤ القيس:

نحاول ملكا او نموت فنعذرا
المعنى:الّا ان يتوب عليهم او يعذّبهم] [7]ابو حاتم گفت:نصب او به اضمار «ان»است،و التّقدير:ليس لك من الامر شىء أو من ان يتوب عليهم [8]،آنگه