حق‌تعالى گويد:هركه از شما مرا در [1]دنيا سجده كرد،امروز سجده كنيد مرا،مؤمنان [2]سجده كنند،جهودان و ترسايان [3]سجده نتوانند كردن.مؤمنان سر بردارند و رويهاى ايشان از نور چون ماه [4]بود.منافقان و اهل كتاب-از جهودان و ترسايان-در روى مؤمنان نگرند،از آن حزن و اندوه رويهايشان سياه شود،گويند:بار خدايا! رويهاى مشركان سياه كردى،و ما در دنيا مشرك نبوديم!و ذلك قوله تعالى:

وَ اللّٰهِ رَبِّنٰا مٰا كُنّٰا مُشْرِكِينَ [5] .حق‌تعالى گويد: اُنْظُرْ كَيْفَ كَذَبُوا عَلىٰ أَنْفُسِهِمْ [6].

امّا آنچه موافق كتاب خداست آن است كه گفت في قوله: أَنْ تَقُولَ نَفْسٌ يٰا حَسْرَتىٰ عَلىٰ مٰا فَرَّطْتُ فِي جَنْبِ اللّٰهِ وَ إِنْ كُنْتُ لَمِنَ السّٰاخِرِينَ، أَوْ تَقُولَ لَوْ أَنَّ اللّٰهَ هَدٰانِي لَكُنْتُ مِنَ الْمُتَّقِينَ [7].حق‌تعالى در اين آيت بيان [8]كرد كه:مشركان با شرك جبر گويند [9]،تا آن مثل در حقّ ايشان محقّق باشد كه مع كفره قدرى،كفر آن است كه: وَ إِنْ كُنْتُ [10]لَمِنَ السّٰاخِرِينَ [11]،و قدر آن‌كه: لَوْ أَنَّ اللّٰهَ هَدٰانِي [12]،اگر خداى مرا هدايت دادى من متّقى بودمى،يعنى خداى مرا هدايت نداد،و اين دروغ است بر خداى،و به مثل [13]گفته‌اند:دروغزن سياه روى باشد.اگر آن‌كه دروغ بر كسى نهد من افناء النّاس سيه‌روى شود،آن‌كه دروغ بر خداى نهد چه شود؟ به وعدۀ خداى هم چنين شود كه در آخر آيات گفت: وَ يَوْمَ الْقِيٰامَةِ تَرَى الَّذِينَ كَذَبُوا عَلَى اللّٰهِ وُجُوهُهُمْ مُسْوَدَّةٌ [14].

بهرى [15]از اهل معانى گفتند:سواد و بياض كنايت است از اربداد [16]و اشراق و از