از زير فروگرفت،گفته‌اند:أزلّ و استزلّ به يك معنى باشد،و گفته‌اند:«سين» [طلب راست،يعنى] [1]طلب ازلال ايشان كرد چنان كه:استعلم و استفهم و استخبر.و مفضّل گفت:حملهم على الزّلل و هى الخطيئة،و مراد هزيمت است.

بِبَعْضِ مٰا كَسَبُوا ،در اين دو قول گفتند:يكى آن‌كه مراد محبّت غنيمت است و حرص بر حيات و مال،يعنى چون بر اين راه بودند هواى ايشان موافق راى شيطان بود،از اين جا بر ايشان راه‌يافت،و قولى دگر زجّاج گفت: بِبَعْضِ مٰا كَسَبُوا ،به آن گناهان مقدّم كه كرده‌اند [2]و توبه نكرده كار خود ساخته نديدند،خود را اختيار شهادت نكردند تا به وقت دگر باشد كه توبه كنند،هرگه [3]كار او ساخته باشد به مرگ،چنين قلّت مبالات نمايد كه:لا ابالي وقع الموت علىّ أم وقعت على الموت، و تمنّاى شهادت چنين كند كه:ما ينتظر اشقاها ان يخضبها من فوقها بدم،چه انتظار مى‌كنند آن شقى‌ترين امّت كه محاسن سپيد از خون اين سر خضاب نمى‌كند.

وَ لَقَدْ عَفَا اللّٰهُ عَنْهُمْ ،و خداى تعالى عفو بكرد از ايشان.در اين دو قول گفتند:

يكى آن‌كه ايشان را بتعجيل عقوبت نكرد،و دگر آن‌كه آن عقاب مستحق به فرار از زحف به ايشان رها كرد،و اگر بر هر دو حمل كنند روا باشد براى آن‌كه تنافى نيست ميان ايشان،و لقوله: إِنَّ اللّٰهَ غَفُورٌ حَلِيمٌ ،و خداى تعالى آمرزنده است،يعنى [4]گناه ايشان [5]را كه فرار [6]زحف بود،و حليم است كه ايشان را بتعجيل عقوبت نكرد.

قوله:عزّ و علا [7]:

[سوره آل‌عمران (3): آیات 156 تا 163]
يٰا أَيُّهَا اَلَّذِينَ آمَنُوا لاٰ تَكُونُوا كَالَّذِينَ كَفَرُوا وَ قٰالُوا لِإِخْوٰانِهِمْ إِذٰا ضَرَبُوا فِي اَلْأَرْضِ أَوْ كٰانُوا غُزًّى لَوْ كٰانُوا عِنْدَنٰا مٰا مٰاتُوا وَ مٰا قُتِلُوا لِيَجْعَلَ اَللّٰهُ ذٰلِكَ حَسْرَةً فِي قُلُوبِهِمْ وَ اَللّٰهُ يُحْيِي وَ يُمِيتُ وَ اَللّٰهُ بِمٰا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ (156) وَ لَئِنْ قُتِلْتُمْ فِي سَبِيلِ اَللّٰهِ أَوْ مُتُّمْ لَمَغْفِرَةٌ مِنَ اَللّٰهِ وَ رَحْمَةٌ خَيْرٌ مِمّٰا يَجْمَعُونَ (157) وَ لَئِنْ مُتُّمْ أَوْ قُتِلْتُمْ لَإِلَى اَللّٰهِ تُحْشَرُونَ (158) فَبِمٰا رَحْمَةٍ مِنَ اَللّٰهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ اَلْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَ اِسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَ شٰاوِرْهُمْ فِي اَلْأَمْرِ فَإِذٰا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اَللّٰهِ إِنَّ اَللّٰهَ يُحِبُّ اَلْمُتَوَكِّلِينَ (159) إِنْ يَنْصُرْكُمُ اَللّٰهُ فَلاٰ غٰالِبَ لَكُمْ وَ إِنْ يَخْذُلْكُمْ فَمَنْ ذَا اَلَّذِي يَنْصُرُكُمْ مِنْ بَعْدِهِ وَ عَلَى اَللّٰهِ فَلْيَتَوَكَّلِ اَلْمُؤْمِنُونَ (160) وَ مٰا كٰانَ لِنَبِيٍّ أَنْ يَغُلَّ وَ مَنْ يَغْلُلْ يَأْتِ بِمٰا غَلَّ يَوْمَ اَلْقِيٰامَةِ ثُمَّ تُوَفّٰى كُلُّ نَفْسٍ مٰا كَسَبَتْ وَ هُمْ لاٰ يُظْلَمُونَ (161) أَ فَمَنِ اِتَّبَعَ رِضْوٰانَ اَللّٰهِ كَمَنْ بٰاءَ بِسَخَطٍ مِنَ اَللّٰهِ وَ مَأْوٰاهُ جَهَنَّمُ وَ بِئْسَ اَلْمَصِيرُ (162) هُمْ دَرَجٰاتٌ عِنْدَ اَللّٰهِ وَ اَللّٰهُ بَصِيرٌ بِمٰا يَعْمَلُونَ (163)

[ترجمه]

اى آنان كه