ابو طلحه گويد:روز احد سر برداشتم،هيچ‌كس را نديدم از قوم و الّا مايل شده از خواب،و ابو طلحه گفت [1]:من از جملۀ آنان بودم كه خواب بر من غلبه مى‌كرد تا يك‌بار شمشير از دستم بيفتاد،برگرفتم،و يك‌بار تازيانه.

وَ طٰائِفَةٌ قَدْ أَهَمَّتْهُمْ أَنْفُسُهُمْ ،حق‌تعالى چنان كه ايشان دو گروه بودند،ايشان را به دو فرقه بنهاد:مؤمنان بودند و منافقان.مؤمنان را امنى بداد تا از فرط ايمنى خواب ببرد ايشان را،و منافقان خائف و بى‌خواب،از خوف بى‌قرار بدند [2]و از بى‌خوابى شعار داشتند [3].

و«طائفة»،مرفوع است به ابتدا،[و] [4]در خبر او خلاف كردند،بعضى گفتند:

«يظنّون»خبر مبتداست،و«قد اهمّتهم»در جاى صفت طائفة است،يعنى و طائفة من صفتها كذا،يظنّون.و گروهى كه صفت ايشان آن بود كه غم جان خود گرفته بود [5]ايشان را،گمان مى‌بردند [6]به خداى ظنّ اهل جاهليّت،يعنى ظنّ بد.

و بعضى دگر گفتند:«قد اهمّتهم»خبر مبتداست،و«يظنّون»در جاى حال است.و گروهى ديگر آن بودند كه به غم آورد ايشان را نفس خود،يعنى ايشان را غم جان بود غم ايمان نبود،از غم جان پرواى خداى و رسول و دين خداى و شرع رسول نبود ايشان را براى آن‌كه منافق بودند،و در باطن خلاف آن داشتند كه به ظاهر گفتند،لا جرم گمانشان در خور اعتقاد [7]آمد،چو [8]به خداى اعتقاد بد داشتند [9]،به او گمان بد بردند، و قوله: غَيْرَ الْحَقِّ ،صفت موصوفى محذوف است،يعنى ظنّا باطلا،به خداى گمانى [10]باطل بردند و قوله: ظَنَّ الْجٰاهِلِيَّةِ ،أى ظنّا مثل ظنّ الجاهليّة،كقولهم:

ضربته ضرب زيد،أى ضربا مثل ضرب زيد،و آن آن بود كه گمان بردند كه خداى تعالى رسولش را نصرت نخواهد كردن،و آن غلبه و استيلاى كافران هميشه