ايشان بيمارى است،منافقان‌اند به اتّفاق مفسّران براى آن‌كه تفسير بيمارى به شك كردند،و اين صفت منافقان باشد و آنان كه سخت دل‌اند كافران و مشركان [1]. وَ إِنَّ الظّٰالِمِينَ لَفِي شِقٰاقٍ بَعِيدٍ ،و مراد به ظالمان كافران‌اند،گفت:و آن ظالمان كه ذكر ايشان و وصف ايشان رفت از كافران و منافقان،در شقاقى و عصيانى دوراند، يعنى سخت عاصى‌اند در خداى،و به غايت دوراند از رحمت او.

و نيز غرض ديگر آن است:تا بدانند آنان كه ايشان را علم دادند،يعنى مؤمنان، كه ايشان عالم باشند به خداى تعالى و صفات او و عدل و توحيد. أَنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّكَ ،اين [2]قرآن حقّ است از خداى تعالى و صادر است از جهت او. فَيُؤْمِنُوا بِهِ ،به او ايمان آرند و دلهاى ايشان خاشع و ذليل شود آن را،و دلهاشان بيارامد و ساكن شود با آن. وَ إِنَّ اللّٰهَ لَهٰادِ الَّذِينَ آمَنُوا إِلىٰ صِرٰاطٍ مُسْتَقِيمٍ ،و خداى تعالى ره‌نماينده است مؤمنان [3]به ره راست،امّا به الطافى كه با ايشان كند تا [4]ثبات كند بر ايمان،و امّا هدايت كند ايشان را در قيامت به ثواب و بهشت.

وَ لاٰ يَزٰالُ الَّذِينَ كَفَرُوا فِي مِرْيَةٍ مِنْهُ ،و به زائل نباشند كافران. فِي مِرْيَةٍ مِنْهُ ، در شك از اين قرآن،يعنى ايشان ما دام شاكّ‌اند و اين شكّ از ايشان بنشود تا ناگاه قيامت به ايشان آيد يا به ايشان [5]عذاب روزى عقيم،يعنى روز قيامت.و«عقيم»، زنى باشد نازاينده،و براى آن روز قيامت را عقيم خواند كه آن را شب نباشد چنان [6]كه ما گوييم:از شب روز آيد [7]و از روز شب.و بعضى دگر گفتند:مراد روز بدر است،و براى آن [8]عقيم خواند كه ايشان را در آن روز بكشتند و به شب نرسيدند و شب نديدند[56-پ].و بعضى دگر گفتند:براى آن‌كه در اين روز رحمتى نبود بر كافران و ايشان را فريادرسى نبود،پس پنداشتى عقيم است به رحمت.بعضى ديگر