و طاوس روايت كند از عبد اللّه عبّاس كه:نام او پيش از معصيت عزازيل بود.

چون معصيت كرد،خداى تعالى او را از صفّ فريشتگان براند،و او را لعنت كرد،و نامش بگردانيد،و ابليس نام كرد او را.و در اخبار ما از اين معنى هست.

و سيّد-رحمة اللّه عليه-اعنى مرتضى علم الهدى قوّت آن مى‌كند كه فريشته نبود،و لكن مأمور بود به سجدۀ آدم.و«الّا»در آيت منقطع است به معنى«لكن [1]»، و ظاهر اين آيت كه: كٰانَ مِنَ الْجِنِّ [2]... ،اقتضاى آن مى‌كند كه از جنّ بود كه جنسى‌اند به خلاف ملائكه و بشر.دگر آن‌كه:فريشتگان را خداى تعالى[59-ر] از نور آفريد و او را از آتش،و فريشتگان روحانى‌اند و طعام و شراب نخورند،و ميان ايشان مناكحه نبود،و ابليس طعام و شراب خورد و نكاح كند.

و اخبار متظاهر است به آن‌كه:ابليس پدر و اصل جنّيان است،چنان كه آدم ابو البشر است،و اين قول عبد الرّحمن بن زيد است.

و شهر بن حوشب روايت كند كه:ابليس از آن جنّيان بود كه در زمين فساد كردند،خداى تعالى فريشتگان را بفرستاد تا ايشان را هلاك كردند و براندند،و ابليس را اسير گرفتند و به آسمان بردند.و مشايخ معتزله اين قول اختيار كردند.

اگر گويند،نه خداى تعالى گفت: وَ إِذْ قُلْنٰا لِلْمَلاٰئِكَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلاّٰ إِبْلِيسَ ،گفت:من فريشتگان را گفتم آدم را سجده كنى،ايشان [3]سجده كردند [4]مگر ابليس،اگر ابليس فريشته نباشد مأمور نبوده باشد به سجدۀ آدم؟جواب گوييم:

اجماع امّت است كه ابليس مأمور بود به سجده،ديگر به ظاهر قرآن في قوله: أَلاّٰ تَسْجُدَ إِذْ أَمَرْتُكَ [5]... ،خلاف در آن كردند كه به يك امر بود يا به دو امر.و ظاهر آن است كه به يك امر بر وجهى كه ابليس دانست كه او داخل است در خطاب امر به سجده.

اكنون در اين لفظ خلاف كردند،اعنى«ابليس»كه مشتق است يا مشتق نيست [6].محمّد جرير گفت:مشتق است من«ابلس اذا يئس»،و وزن او«افعيل»