نام کتاب : روض الجنان و روح الجنان في تفسير القرآن نویسنده : الرازي، ابوالفتوح جلد : 0 صفحه : 59
نقض(556-559)در قيد حيات نبوده است زيرا شيخ عبد الجليل قزوينى صاحب نقض در چند موضع نام او را با عبارت ترحّم«رحمة اللّه»آورده است.پس وفات وى محدود مىماند ميان سالهاى 552 تا 559،و تنها قول صاحب شاهد صادق با اين تاريخ معارض مىنمايد.
مرحوم محدّث ارموى هوشمندانه تناقض را به اين صورت حل كرده است كه صاحب شاهد صادق اين تاريخ را به صورت رقومى ديده،يعنى در جايى كه مأخذ كتاب مزبور بوده،عبارت نه به طريق حرفى بلكه به شيوۀ عدد نگارى بوده و ظاهرا «540»خوانده مىشده است و نظر به آنكه برخى نويسندگان اعداد را نيز همانند حروف و كلمات مندمج و فرورفته مىنويسند،چنان كه تشخيص عدد مقدّم و مؤخّر دشوار مىشود و با كمك قرينه معلوم مىگردد،و در صورت نبودن قرينه، خواننده كه به نظر خود يكى را مقدّم مىدارد،گاهى درست مىخواند و گاهى هم به اشتباه مىافتد.در اين جا نيز مىتوان پنداشت كه در اثر تقديم و تأخير در دو رقم اوّل اين عدد،نوعى جا به جايى رخ داده و به احتمال نزديك به يقين تاريخ وفات ابو الفتوح در آن مأخذ اصلى«554»بوده است،امّا ناقل به اشتباه عدد چهار را كه در مرتبۀ ويكأن بوده در مرتبۀ دهگان ديده و در اثر عدم تشخيص و بدخطى،عدد پنج آن را صفر خوانده و در مرتبۀ ويكأن ديده است،بنابراين عدد«554»سال وفات ابو الفتوح، «540»خوانده شده است.
اگر اين استحسان دلپذير را به عنوان حلّ اين تناقض بپذيريم-كه ظاهرا دليلى براى نپذيرفتنش در دست نيست-هيچگونه ابهام و اشكال ديگرى باقى نمىماند، در اين صورت مىتوانيم با اطمينانى نزديك به يقين اعلام كنيم كه شيخ ابو الفتوح رازى مؤلف تفسير گرانقدر روض الجنان و روح الجنان به سال 554 هجرى در گذشته است.
از لا به لاى نسخههاى خطى
وقتى جستوجوى چندينسالۀ ما براى يافتن نكتهاى تازه در شرح احوال ابو الفتوح به جايى نرسيد به دهها نسخۀ خطّى مهم و بعضا نادر الوجودى اميد بسته بوديم كه
نام کتاب : روض الجنان و روح الجنان في تفسير القرآن نویسنده : الرازي، ابوالفتوح جلد : 0 صفحه : 59