باعمال و از شيخ طوسى نقل كرده‌اند كه پسر در سن دهسالگى اگر عاقل باشد مكلف بمعرفت ميشود و بحث كرده‌اند كه احاديث بسيار وارد شده است كه قلم برداشته شده است از صبى تا بالغ شود پس بايد پيش از بلوغ مكلف بمعرفت نباشد و بر قول سابق اعتراض كرده‌اند كه چون ميشود كه اناث با ضعف عقل ايشان بعد از نه سالگى مكلف باشند و ذكور با آنكه عقل ايشان اكمل است تا ابتداى سال شانزدهم مكلف بمعرفت نباشند و باز خلاف كرده‌اند در آنكه مكلف در وقتى كه مشغول نظر و فكر است چون معارف خمسه نظرى است آيا كافر است يا مؤمن سيد مرتضى جزم كرده است كه كافر است و شيخ زين الدين گفته است كه اين بسيار مشكل است زيرا كه لازم مى‌آيد كه حكم كنيم بكفر همه كس در اول كمال عقلش كه اول وقت تكليف بمعرفت است و بايد كه اگر در اين وقت بميرد مخلد در جهنم باشد و اين بسيار بعيد است از عدالت حقتعالى وسعت رحمت او بلكه در بعضى از صور ظلم لازم مى‌آيد و تكليف ما لا يطاق مگر آنكه گوئيم اين نوع از كفر صاحبش معذب نيست و گوئيم كه اجماعى كه كرده‌اند در آنكه كافر مخلد در جهنم است در باب كافرى است كه از روى اعتقاد اختيار كفر كرده باشد و اگر كسى گويد كه هرگاه از اهل جهنم نباشد بايد داخل در بهشت شود بنا بر آنكه واسطه‌اى نيست ميان اين دو شق پس ميبايد غير مؤمن مخلد در بهشت باشد و اين خلاف اجماع است كه غير مؤمن داخل بهشت نميشود در جواب گوئيم كه ممكن است داخل شدن او در بهشت تفضلى باشد از جانب خدا مانند اطفال و اجماع مخصوص كسى باشد كه مكلف بايمان باشد و مدتى بر او گذشته باشد كه ممكن باشد او را تحصيل ايمان كردن و تقصير كرده باشد و تحقيقش آنست كه چنين كسى را نه حكم بايمان او ميتوان كرد نه حكم بكفر او حقيقت در مدت نظر و فكر بلكه به تبعيت پدر و مادر حكم بايمان او ميكنند مانند اطفال زيرا كه تكليف تمامى بر او متحقق نشده است كه از حكم اطفال بيرون رود پس او باقى است بر آن حالت تا بر او زمانى بگذرد كه ممكن باشد او را نظرى كه موصل بايمان باشد تمام شد كلام شهيد ثانى و نزد فقير حق آنست كه چنانچه دانستى كه مراتب ايمان مختلف است و هر كسى در حالى بمرتبه‌اى از مراتب ايمان مكلف است و خداوند ميفرمايد لا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْساً إِلَّا ما آتاها حقتعالى تكليف نميكند نفسى را مگر آنكه قابليت آن را باو داده است.

و برقى و عياشى و كلينى بسندهاى معتبر از زراره و حمران و محمد بن مسلم و حمزه طيار روايت كرده‌اند كه حضرت صادق عليه السّلام فرمود كه بنويسيد از قول ما و اعتقاد ما آنست كه خداوند حجت ميگيرد بر بندگان بآنچه بايشان داده است و شناسانيده است پس رسول بسوى‌