معرفت كه گاه هست كه بى‌اختيار و كسب حاصل ميشود مانند بديهيات و بعضى در توضيح اين سخن گفته‌اند كه تصديق آنست كه باختيار خود نسبت دهى صدق را بخبر دهنده پس اگر آن علم در دل تو بيفتد بى‌اختيار تصديق نخواهد بود هر چند معرفت باشد و بطلان اين سخن ظاهر است و بر اصحاب اين مذهب لازم مى‌آيد كه اكثر كفار كه علم بحقيقت محمد صلى اللّه عليه و آله داشتند و انكار ميكردند بحسب ظاهر مؤمن باشند و اين مخالف اجماع و آيات بسيار است چنانكه در وصف كفار گفته است پس چون آمد بسوى ايشان آيات ما بيناكننده انكار كردند و گفتند اين جادوئيست هويدا پس فرموده است‌ وَ جَحَدُوا بِها وَ اسْتَيْقَنَتْها أَنْفُسُهُمْ‌ يعنى انكار كردند آنها را و حال آنكه يقين كرده بود بآنها نفسهاى ايشان و ايضا فرموده است پس چون آمد بسوى ايشان آنچه را كه ميدانستند كافر شدند بآن پس بايد تصديق قلبى مشروط باشد بعدم انكار بدون تقيه و ضرورت چنانچه مشروط است بآنكه فعلى از او صادر نگردد كه موجب كفر او باشد مانند انداختن مصحف در قاذورات و امثال آن چنانكه دانستى با آنكه گوئيم مراد از تصديق آنست كه باور دارد و دين خود قرار دهد و عازم بر اظهار آن باشد در غير حالت ضرورت و اگر دويم باشد كه فعل جوارح تنها باشد يا تلفظ بشهادتين تنها و آن مذهب كراميه است از سنيان كه مى‌گويند هر كه شهادتين را بگويد مؤمن است هر چند در دل انكار كند دلالت بر بطلان اين مذهب ميكند اجماع اماميه و قول حق تعالى كه گفتند اعراب كه ما ايمان آورده‌ايم بگو يا محمد صلى اللّه عليه و آله و سلّم كه ايمان نياورده‌ايد و ليكن بگوئيد مسلمان شده‌ايم و هنوز داخل نشده است ايمان در دلهاى شما يا مراد جميع افعال جوارح است از طاعات واجبه و مستحبه همه و اين مذهب خوارج است و قاضى عبد الجبار و بعضى از معتزله نيز قائل شده‌اند يا عبارتست از جميع افعال جوارح از واجبات و ترك محرمات و آن مذهب ابو على جبائى و ابى هاشم و اكثر معتزله بصره است و اگر سيم باشد كه افعال قلوب و جوارح هر دو باشد پس يا عبارتست از اعتقادات و جميع طاعات جوارح و اين قول محدثانست و جمعى از عامه و بسيارى از احاديث عامه و خاصه بر اين دلالت ميكند و از بعضى از آيات كه در صفات مؤمنان وارد شده است نيز مستفاد ميشود و ايشان ميگويند ايمان تصديق بدل است و اقرار بزبان و عمل باركان و اعضاء و جوارح و بر خصوص اين مضمون احاديث بسيار وارد شده است و شيخ مفيد باين قائل شده است بآنكه عبارت است از اعتقاد بدل و اقرار بزبان و اين مذهب خواجه نصير است در تجريد پس در اين باب هفت مذهب است و سه مذهب است كه‌