در زير خاكند به منزله كسى كه در خواب باشد و خوابهاى هولناك ببيند و پيوسته آن بدنها خائف و ترسانند و روحها معذبند بانواع عذابها و پيوسته در زندان سخط الهى محبوسند و روحى و راحتى نمييابند تا آنكه قائم ما ظاهر شود پس آن روحهاى خبيث را بسوى بدنهاى پليد ايشان بر ميگردانند و حضرت قائم عليه السّلام گردن ايشان را ميزند و ميروند بسوى آتش و در قيامت بجهنم ميروند و ابد الآباد در آنجا معذب خواهند بود.

مؤلف گويد كه از اين حديث ظاهر ميشود كه ارواح مؤمنان در عالم برزخ در بهشت خلدند كه در آسمانست و از احاديث سابقه ظاهر ميشود كه در بهشت زمين ميباشند و آن احاديث پيش معتبرتر است و ممكن است كه اين مخصوص بعضى از مقربان بوده باشد و مجمل قول در اين ابواب و آنچه مذكور شد البته اعتقاد بايد كرد و از احاديث مستفيضه و براهين قاطعه آنچه معلوم ميشود آنست كه نفس بعد از موت باقى است اگر محض ايمان دارد متنعم است و اگر محض كفر دارد معذب است و اگر مستضعف است كه قدرت بر تميز حق از باطل ندارد يا حجت كما ينبغى بر او تمام نشده است مانند جمعى كه در اقصاى بلاد كفر يا بلاد تسنن ميباشند و اطلاعى بر اختلاف مذاهب ندارند يا اگر اطلاعى دارند نميتوانند ببلادى آمد كه تجسس دين حق بكنند بلكه بعضى از مخالفين كه محبت اهل بيت داشته باشند و با شيعه عداوتى نداشته باشند و حيران باشند و امام را بخصوص نشناسند و اطفال و مجانين و امثال ايشان اينها را در برزخ سؤالى و عذابى و ثوابى نخواهد بود و امر ايشان موقوف است تا قيامت كه حقتعالى بعدل خود يا بفضل خود با ايشان سلوك كند و ساير مردم ارواح بايشان برمى‌گردد در قبر بجميع بدن يا ببعضى از بدن كه قدرت بر فهم خطاب و سؤال و جواب داشته باشند و از ايشان سؤال ميكنند از بعضى عقايد و بعضى از اعمال و بمقتضاى آن ثواب و عقاب ميدهند و ضغطه و فشار قبر فى الجمله حقست و سؤال از بعضى ساقط ميشود مانند آن كسى كه تلقين او كرده باشند و ضغطه نيز از بعضى از مؤمنان ساقط ميشود چنانچه گذشت و آنها همه در بدن اصلى واقع ميشود بعد از آن روح تعلق ميگيرد ببدن مثالى لطيفى مانند اجسام جن و ملائكه شبيه باجساد اصليه در صورت و تنعم و عذاب در آن بدن ميباشد و ممكن است كه ارواح را المى حاصل شود بسبب بعضى از امور كه نسبت ببدن اصلى واقع ميشود باعتبار تعلقى كه سابق بآن داشته است و ميداند بآن عود خواهد كرد چنانكه از اخبار ظاهر ميشود و باين وجه اكثر اخبار كه در باب ثواب و عقاب قبر و گشادگى و تنگى آن و حركت روح و طيران او در هوا و آمدن او بزيارت اهل خود و ديدن ائمه بشكلهاى ايشان و مشاهده اعداى ايشان با