آنها بر دور عرش و امثال اينها كه دلالت بر جسميت ميكند مگر آنكه تأويل كند آنها را بتأويلات بعيده كه بدون ضرورت از طريقه ارباب ديانت بعيد است پس نفى و اثبات هر دو مشكل است و بعضى حديث من عرف نفسه فقد عرف ربه را باين معنى فهميده‌اند كه هم چنانكه خدا را نميتوان شناخت نفس را نيز نميتوان شناخت و حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود ساكت شويد از آنچه خدا از آن ساكت شده است و حضرت امير المؤمنين عليه السّلام فرمود كه تكلم مكنيد دانستن چيزى را كه تكليف علم آنها بشما نكرده‌اند كه بسا باشد كه بر خلاف حق قائل شويد و معذور نباشيد نزد خدا اكثر چنانچه گفته‌اند كه قول ببقاء روح بعد از مفارقت بدن و معاد روحانى موقوف بر قول تجرد است بى‌وجه است و ممكن است بر وجهى باشد كه صاحب صحايف الهيه و جماعت ديگر از محققين گفته‌اند كه نفس عبارتست از جسم نورانى از عالم سماوات و از حظاير قدس و مجامع انس و در اين بدن مانند چراغ است در غرفه اثر ضوء نورش ميرسد بجميع اجزاء بدن و موتش بيرون آمدن آنست از بدن و مفارقت او از آن و جسم او مانند جسم ملائكه و ساير اجسام سمواتيه با نهايت لطافت و شفافيست بقدرت الهى محفوظ ميماند چنانچه شيخ ابو طالب طبرسى روايت كرده است كه زنديقى از حضرت امام جعفر صادق عليه السّلام سؤالاتى كرد و بعد از مجاب شدن مسلمان شد از جمله آنها پرسيد كه مرا خبر ده از چراغ كه خاموش ميشود روشنى آن چه ميشود حضرت فرمود كه ميرود و برنمى‌گردد گفت پس چه ميشود كه آدمى نيز چنين باشد در وقت مردن كه روح مفارقت كند و برنگردد حضرت فرمود كه قياس را درست نكردى زيرا كه آتش در اجسام پنهان است و اجسام باعيانها قائمند مانند سنگ و آهن پس هرگاه يكى از آنها را بر ديگرى زنند آتش در ميان آنها ساطع ميشود و از آن آتش ميگيرند و چراغ مى‌افروزند پس آتش در آن اجسام ثابت است و ضوء معدوم ميشود و ميرود و روح جسم رقيقى است كه بر آن قالب كثيفى پوشانيده‌اند و از بابت چراغ نيست كه تو گفتى بدرستى كه آن خداوندى كه خلق كرده است جنين را در رحم از آب صافى و مركب گردانيده است در آن انواع مختلفه از عروق و اعصاب و دندان و مو و استخوانها و غير آنها و بعد از موت زنده ميكند و بعد از فناى آن برمى‌گرداند گفت پس روح در كجا است فرمود در زمين در جائى كه بدن در آنجا است تا وقتى كه مبعوث شود گفت كسى را كه بر دار كشند روح او در كجا است فرمود كه در دست ملكى است كه آن را قبض كرده است تا او را بزمين بسپارند گفت آيا روح بعد از آنكه از قالب درآيد پراكنده ميشود يا باقى ميماند فرمود بلكه روح باقى است تا وقتى كه صور بدمد پس در آن وقت همه اشياء باطل و فانى ميشوند پس نه جسمى ميماند و نه‌