علم او ازلى و ابدى است و او غافل نمى‌شود و سهو و نسيان و فراموشى در او نميباشد و خواب و پينكى كه مقدمه خوابست در او محال است زيرا كه اينها همه عجز و نقص است و او كامل من جميع الجهاتست چنانچه دانستى و هرگاه عموم علم و قدرت و تنزه او از ارتكاب امور قبيحه ثابت شد بمعجزه حقيقت پيغمبران و اوصياى ايشان ثابت ميشود چنانچه مذكور خواهد شد ان شاء اللّه تعالى پس ساير صفات كماليه باختيار ايشان ثابت ميشود و احتياج بدانستن دلايل عقليه نيست لهذا در اين مقام كلام را بسط داديم.

فصل پنجم آنكه حقتعالى سميع و بصير است‌

يعنى عالم بآنچه شنيدنى است از آوازها و آنچه ديدنيست از ديدنيها بى‌آنكه او را آلت شنيدن و گوشى بوده باشد و بدون آنكه او را آلت ديدن و چشم بوده باشد زيرا كه اگر محتاج باين‌ها بوده باشد جسم مركبى خواهد بود و محتاج و ممكن بوده و خواهد بود و در كمال خود محتاج بغير خواهد بود و او كامل بذات خود است و علم او بر اينها موقوف به وجود اين‌ها نيست بلكه پيش از وجود آنها و بعد از برطرف شدن آنها مى‌داند بهمان نحو كه در وقت وجود آنها ميداند و اين دو صفت بعلم بر ميگردد چون حقتعالى خود را باين دو صفت ستوده جدا ذكر كرده‌اند شايد حكمتش آن باشد كه در ضمن آنها رد بر حكما ميشود كه خداوند را عالم بجزئيات نمى‌دانند يا چون اكثر اعمال عباد كه مورد تكليف الهى است از قبيل مسموعات و مبصرات است اين دو صفت را از مطلق علم تخصيص بذكر فرموده كه داخل در زجر ايشان در معاصى و ترغيب ايشان بطاعت بوده باشد و بعضى اين دو صفت را وراء صفت علم مى‌دانند و ذكر آن ثمره ندارد.

فصل ششم آنكه حقتعالى حى است‌

يعنى زنده است و مراد از حى صفتى است كه از آن توانائى آيد و دانائى چون معلوم شد كه حقتعالى عالم و قادر است پس صفت حيات نيز او را خواهد بود اما حيات در ممكنات بعارض شدن صفتى ميباشد و جناب مقدس الهى بذات خود زنده است بدون آنكه صفت موجودى عارض او گردد در حقيقت اين صفت بعلم و قدرت بر ميگردد.

فصل هفتم آنكه حقتعالى مريد است‌

يعنى كارها از او باراده و اختيار صادر ميشود نه مانند افعال اضطراريه كه بدون اراده و اختيار صادر ميشود مثل سوختن آتش و فرود آمدن سنگ از هوا و از ما فعلى كه باختيار صادر شود اول تصور آن فعل ميكنيم و بعد از آن فائده از براى آن تخيل ميكنيم و آن محرك ما ميشود تا بحد عزم و جزم‌