از قواى عقلى است كه عبارت از فكر و رويت و قوه تميز باشد.و يا بطريق برهان ضرورى است.و بهر حال غير از اين طرق راهى ديگر براى انسان در باب شناخت وجود ندارد.در جاى ديگر گويند:

علم عبارت از صورت معلوم است در نفس عالم و ضد آن جهل است كه عدم اين صورت مذكور است.بطورى كه ملاحظه ميشود اين تعريفات و بيانات چيزى به وضع موجود انسان بجز تحريك حس كنجكاوى و آگاهى بيشتر از جهل و نادانى نمى‌افزايد.اينان اصول پرسشهاى فلسفى را در نه گونه خلاصه كرده‌اند و قهرا پاسخ به آن پرسش‌ها را هم،اصول اين سؤالات كه عبارتند از:

1-هل هو موجود ام لا-يعنى پرسش از وجود و عدم چيزى است.

2-ما هو-كه سؤال از حقيقت چيز است كه مسأله حدود و رسوم بميان مى‌آيد.

3-كم هو-كه پرسش از مقدار چيز است.

4-كيف هو-كه پرسش از كيفيت چيز است.

5-اى شىء هو-كه پرسش از فصول و ذاتيات چيزى است.

6-اين هو-كه پرسش از مكان وجودى چيزى است.

7-متى هو-كه پرسش از زمان وجودى چيزى است.

8-لم هو-كه پرسش از چرائى چيزى است.

9-من هو-كه پرسش از مشخصاتچيزى و يا كسى است.

(رساله هفتم از جلد اول ص 198).

بطورى كه ملاحظه ميشود،نهايت سخن در باب ماهيت علم انسانى،به تعريفات و حدود و رسوم منتهى ميشود و سرانجام هنوز جاى اين پرسش باقى است كه آيا حدود معرفت انسان از اشياء و موجودات جهان چه اندازه است و تنها علم انسان محدود به ظواهر و صفات و خواص ظاهرى است و آن هم نسبى است و يا بكنه و حقايق اشياء هم ميتوان علم حاصل كرد.شهاب الدين سهروردى در ضابطۀ هفتم در مورد بيان مواد قياسات گويد:

در دانشهاى حقيقى فقط برهان بكار آيد و آن قياسى است كه از مقدمات يقينى مركب شده باشد و آنچه را بطور يقينى از مقدمات دريابيم يا اولياتند و آنها آن نوع معلوماتى است كه تصديق و حصول آنها موقوف به چيزى جز تصور حدود آن نباشد،اين گونه دانشها اگر چه از راه كسب باشد باز هم جزء اوليات محسوب مى‌شود:و يا معلوماتى بود كه از راه مشاهدات بواسطۀ قواى ظاهره و يا قواى باطنه حاصل مى‌شود البته بايد بدانى كه مشاهدات تو براى غير تو حجت نيست مادام كه شعور و مشاعر او نيز بمانند شعور و مشاعر تو نباشد و يا معلوماتى است كه از راه حدس حاصل شده است كه شامل مجربات،استقراء و غيره است، سپس به نقض و جرح مجربات و معلومات حاصلۀ از استقراء مى‌پردازد كه خلاصۀ كلام او اين است كه:دانش مطلق از اين گونه مقدمات حاصل نخواهد شد و آنچه