ابو القاسم قشيرى گويد:نفس الشيء يعنى وجود شىء و لكن نزد اهل معرفت مراد از نفس وجود نيست بلكه مراد افعال و اخلاق و اوصاف مذمومۀ بنده است.

و گويد:نفس لطيفۀ مودعه‌ايست در قالب كه محل اخلاق مذمومه است همان طور كه روح محل اخلاق محموده است.

(رساله قشيريه ص 44) اهل معانى گفته‌اند:ظلم نفس را سه روى است يكى آنكه بر نفس و ذات خود جنايت كند،چنانكه از وى در نگذرد،ديگر آنكه بر خويشان و نزديكان جنايت كند سوم آنكه بر ديگرى ظلم كند و وبال آن ظلم بوى باز گردد.

(از عده ج 3 279) باز قيصرى گويد:مراد از نفس نزد آنان.نفس منطبعۀ حيوانيه است.

(شرح قيصرى ص 15) و باز در شرح كلمات بابا طاهر است كه:نفس زندان روح و دنيا زندان نفس است و چون روح از تدبير بدن تعلق به نفس دارد كه تدبير بدن بدون پيشكارى واهمه و خيال كه رئيس قواى نفسانى است ميسر نيست پس نفس پابند و در زندان روح است دنيا كه مشتهيات حيوانى و شيطانى نفس است پابند نفس و مانع عروج اوست بسوى جان (از شرح كلمات بابا ص 77) ذو النون گويد:شديد ترين حجاب رؤيت نفس است و متابعت آن زيرا متابعت آن مخالف رضاى خدا باشد.

ابو يزيد گويد:نفس صفتى است كه آرام نگيرد مگر بباطل.جنيد گويد:اساس كفر قيام برفق خواسته‌هاى نفس است.

ابو سليمان گويد:نفس خائن و مانع عروج است و بهترين اعمال مخالفت با نفس است.

(از كشف المحجوب ص 250) هجويرى گويد:بدان كه تركيب انسان آنكه كاملتر بود نزد محققان از سه معنى بود يكى روح و ديگرى نفس و سوم جسد و هر يك از اين اعيان را صفتى بود كه قائم بدان بود،روح را عقل و نفس را هوا و جسد را حس و مردم نمونه است از كل عالم و عالم نام دو جهانست و هر دو جهان در انسان نشانست.

نفس بر شش قسم است اول نفس لوامه كه عبارت از مكر و قهر و عجب است دوم ملهمه كه عبارت از سخاوت و قناعت و تواضع و توبت و صبر و تحمل است سوم مطمئنه كه عبارت از توكل و تذلل و عبادت و شكر و رضا است و چهارم اماره كه عبارت از بخل و حرص و جهل و كبر و شهوت و حسد است پنجم راضيه كه عبارت از كرامت و اخلاص و ورع و رياضت و ذكر است ششم مرضيه كه عبارت از تفكر است.

و براى روشن شدن معنى كلمات نفس الافتقار و نفس الافتخار و نفس الخوف و نفس الرجاء و نفس المحبة رجوع شود به كلمات مخصوص بخود آنها.

نَفَس

-(بفتح نون وفاء اصطلاح عرفانى)نفس در لغت بمعنى دم و در اصطلاح صوفيه تورع دل است بمطالب