و بيابان گردان ترك و عرب ديده شده و مى‌شود.زيرا اصولا مردم بيابان‌نشين عموما غلبه را دوست دارند،در خوردنيها و نوشيدنيها وزن بسيار مولع و آزمندند.

و مسأله زن به نزد آنان بسيار مهم و عظيم است و بسيارى از آنان اعمال فسق و فجور را نيكو و مستحسن مى‌شمارند و اين امر را پست و سقوط اخلاقى نمى‌شناسند،زيرا زمام نفوس آنها به دست شهوات سپرده شده است و بسيارى از آنان را مشاهده مى‌كنى كه به نزد زنان خود را به انواع زينت‌ها مى‌آرايند و كارهائى كه نمودار مجامله است انجام مى‌دهند،و بالاخره هر كارى كه مى‌كنند در جهت جلب زنان مى‌كنند و ميخواهند شأن و شوكت خود را به نزد آنان بالا برند و هر چه را زنان زشت و عيب مى‌شمارند آنها نيز عيب مى‌شمارند و آنچه را آنان خوب و نيك مى‌شمارند آنها نيز خوب و نيك مى‌شمارند،و بالاخره در همۀ امور ميل و خواست زنانشان را مرعى مى‌دارند و در بسيارى از آنان مشاهده مى‌شود كه اصولا زنان بر مردان تسلط كامل دارند و بر امور منزل و شخص آنها استيلا دارند و بدين جهات است كه بسيارى از آنان براى زنان خود ناز و نعمت و آسايش و راحتى فراهم كرده و آنان را به دشوارى و سختى نمى‌افكنند،و بلكه همواره رفاه و راحت آنان را در نظر دارند و خود همۀ دشواريها و رنجها را تحمل كرده و كارهائى كه نياز به رنج و مشقت دارد خود انجام مى‌دهند.

مدينه‌هاى فاسِقَه

و اما مدينه‌هاى فاسقه آن گونه مدينه‌هايى- است كه مردم آن اعتقاد به مبادى موجودات دارند و علم به آنها هم دارند و سعادت را هم مى‌شناسند و اعتقاد به آن هم دارند و افعال و كارهائى كه موجب رسيدن به سعادت است هم خوب مى‌شناسند و هم قبول دارند،و با تمام اين اوصاف به هيچ يك از آنها عمل نمى‌كنند و پاى بند نمى‌باشند و خواست و ارادت خود را در جهت يكى از هدفهاى مدينه‌هاى جاهله و يا همۀ آنها منحرف مى‌نمايند يعنى يا رسيدن به منزلت و مقام يا كرامت و احترام يا قهر و غلبه يا جز اينها،و كارها و افعال خود را كلا بدان سوى متوجه مى‌نمايند.

اين گونه مدينه‌ها نيز به مانند مدينه‌هاى- جاهله،به اندازۀ آنها،انواع و اقسامى دارد زيرا كارها و افعال مردم مدينه‌هاى فاسقه و همين طور خلق و خوى آنان عينا همان افعال و كارها و خلق و خوى مردم مدينه‌هاى جاهله است،و تنها امتياز و مباينت مدينه‌هاى فاسقه با جاهله در آراء و معتقدات آنها است و گر نه مردم اين گونه مدينه‌ها نيز مطلقا به سعادت واقعى نائل نخواهند شد.

مدينه‌هاى ضالّه

اما مدينه‌هاى ضاله،مدينه‌هائى است كه براى مردم آن همۀ اصول و مبادى وجود و اصول سعادتها را قلب كرده باشند و اصول و مبادى ديگرى را براى آنان گفته و به آنها بياموخته باشند.آن نوع اصول و مقدماتى كه يك نوع سعادت نهايى ديگرى را بدانها رهنمون شود به