انوار تجلى ذاتى احدى فانى و مضمحل گردد و بعدم اصلى خود پيوندد و فناء فى اللّه كه كل اوليا را حاصل است عبارت از اين است.

(از شرح گلشن راز ص 5-12،24- 742) شاعر گويد:

هيچ كس واقف نگردد زان فنا نيست ره در بارگاه كبريا
سالكان دانند در ميدان درد تا فناى عشق با ايشان چه كرد
و بعد از فناء از هستى موهوم خود باقى باللّه گردد و در اين فنا كمالات حقيقى حقيقت انسانى تمام ظهور يافته مظهر جميع اسماء و صفات الهى گردد.

(از شرح گلشن راز ص 12) و گفته‌اند كه سالك كسى است كه علم او بدرجه عين اليقين رسيده باشد.

و بعضى گويند سالك كسى است كه بطريق تصفيه از مراتب كثرت به سير رجوعى در گذشته و بتجلى احديت در بحر وحدت فانى و مستغرق شده باشد.

در مقدمۀ نفحات است كه:صوفى كه در راه طلب حقيقت گام ميگذارد خود را سالك ناميده ابتدا بشناختن خود همت ميگمارد و سپس در راه رسيدن بمقصود.

ميبدى گويد:اميد بجود واجب الوجود سالكان طريقت را بمنزل مراد رساند و طالبان حقيقت را شراب وصال چشاند.

و گفته شده است كه:سالك به كسى گويند كه در اثر مواظبت مقامات و طى مدارج معنوى و تحمل رياضات در طريق وصول به حقيقت است.

مولوى گويد:

سالكان راه را محرم شدم ساكنان قدس را همدم شدم
طارمى ديدم برون از شش جهت خاك گشتم فرش آن طارم شدم
خون شدم جوشيده در رگهاى عشق در دو چشم عاشقانش نم شدم
عطار گويد:

سالك راه تو ز اول واصلست كاين ره از سر تا بپايانش توئى
عاشقت كى گنجد اندر پيرهن كز گريبان تا بدامانش تويى
انصارى گويد:بدان كه سالكان راه عبوديت سه مردند يكى عابد،نفس وى، مقهور سطوت قربت.يكى محب،جان وى مقهور كشف حقيقت.

هر گه عابد خواهد تابند مجاهدت از روزگار خود بردارد،ناگاه در عنوان نامۀ عتاب حق نگرد،در مقام خجل سر افكنده گردد،بزبان ندامت عذر خواهد و هر گه عارف خواهد تا علم شادى و بسطت بحكم قربت ظاهر كند،ناگاه سلطان هيبت حق پيدا گردد،در وهده دهشت افتد،گهى نظارۀ جمال كند از شادى و طرب بنازد،همه نور و سرور بيند و بزبان حال گويد:

جمالك نزهتى و رضاك عيشى و حبك لى من الاديان دينى
با طلعت تو شب نبود نيز بگيتى با دولت تو غم نبود،نيز بعالم
چشمى كه ترا ديد شد از درد معافا جانى كه ترا يافت شد از مرگ مسلم
(از عده ج 5 ص 55) قصۀ دوستانست،وصف حال جوانمردان