جملۀ تن وى است و معرفت خداى تعالى و مشاهدت جمال حضرت صفت ويست.

و تكليف برويست و خطاب باويست و عتاب و عقاب برويست و سعادت و شقاوت اصلى ويراست و تن اندرين همه بتبع ويست و معرفت حقيقت وى و معرفت صفاتى وى...

بدان كه معرفت حقيقت دل حاصل نيايد تا آنگاه كه هستى وى بشناسى،پس بحقيقت وى بشناسى،پس علاقت وى با اين تن بشناسى، پس صفت وى بشناسى كه معرفت حق تعالى وى را چون حاصل شود و بسعادت خويش چون رسد.

حضرت جلال احديت جل و علا نفوس مؤمنان را خريده نه قلوب ايشان را زيرا كه دل بندۀ مؤمن بها ندارد و عرش و فرش طفيل دل بندۀ مؤمن آئينه كه رخسار ابكار معانى و انوار ديدار سبحانى جل و علا توان ديد،دلست جام گيتى‌نماى كه حقايق اوصاف ربانى و دقايق الطاف يزدانى در وى مشاهده توان كردن،دلست شاهبازى كه گاهى بر كنگره عرش نشيند و گاهى در ارواح استفاضه كند و وجهى با عالم مثال و وجهى با عالم شهادت كه مخصوص باسم الظاهر است و وجهى با احديت جمع است...

(از رسائل ج 5 ص 14) كمال الدين مسعود خجندى گويد:

ما خانۀ دل جاى تمناى تو كرديم در خانه چراغ از رخ زيباى تو كرديم
شوريده‌سرى جمله گرفتيم بگردن وانگه چو سر زلف تو سوداى تو كرديم
ديدم دل و عقل ز خود دور بصد گام زان روز كه از دور تماشاى تو كرديم
دل خلوتخانۀ محبت خداست كه هرگاه از آلودگيهاى طبيعت پاك و منزه شود انوار الهى در آن تجلى كرده و متجلى بجلوات محبوب گردد.

شاه نعمت الله ولى گويد:

دلت خلوتگه محبت اوست جانت آئينه دار طلعت اوست
آينه پاك دار و دل خالى كه نظرگاه خاص حضرت اوست
بعضى از تركيبات:آتش دل،روح دل، شغاف دل،مرغ دل،اطوار دل،كانون دل، بوستان دل،آئينه دل،حصۀ دل،حراقه دل، پاره‌اى از تركيبات ديگر:

دل دادگى.

دل دادن.

دل بردن.

دلبران شوخ.

دلبر رعنا.

دل داده.

دل بدست آوردن.

دل آزردن.

دل سنگ.

دل سخت.

دل شكستن.

دل چركين.

دل قوى.

دل رحم.

دل نهادن.

دلسوزى.

دل بردن.

دِلال

-بكسر دال و تخفيف لام (اصطلاح عرفانى)دلال در اصطلاح عرفا و متصوفه اضطراب و غلق است كه در جلوۀ محبوب از غايت شوق و عشق و ذوق بباطن