يا حسن عادت يا عقل يا ايمان يا توحيد چنانكه فرمايد «إِنَّكَ لَعَلىٰ خُلُقٍ عَظِيمٍ» و منشأ اخلاق سيئة يا خبث طينت و فساد جبلت بود يا سوء عادت در تعدى شر صحبت.

و مردم را ظاهرى است كه آن را بشريت خوانند و باطنى كه آن را آدميت خوانند و بشريت را صورتى است كه آن را خلق خوانند و فردا كه آدميان را در محشر جمع كنند و حقايق از حجاب التباس مكشوف شوند و بواطن ظاهر گردند ايشان را در صورت اخلاق خود حشر كنند(مصباح الهدايه ص-34).

و خلق بفتح خاء در فلسفه ايجاد شىء است از شىء ديگر و يا ايجاد مسبوق بمادت و مدت است.عالم عناصر و جسمانيات را عالم خلق مينامند در مقابل عالم امر و ابداع كه مسبوق بمادت و مدت نيست.

(ش ص 344 مجموعه دوم مصنفات ص 225-اسفار ج 2 ص 159-ج 4 ص 77-تهافت التهافت ص 43-اخوان ج 4 ص 52-شفا ج 2 ص 604) و بهر حال عالمى است كه موجود بماده و مده باشد مانند افلاك و عناصر و مواليد ثلث كه عالم شهادت و عالم ملك و عالم خلق نامند(از شرح گلشن 15-446-كشاف ص 448).

خَلقِ افعال

-(اصطلاح كلامى)و بحث در اين است كه افعال بندگان هم مخلوق خدا است يا نه عدۀ از متكلمان بمانند نجاريه و اشعريه و جهميه و طائفه‌هائى از خوارج گويند كه همۀ افعال بندگان را خدا بيافريند و عدۀ ديگر از معتزليان و خوارج و شيعه گويند بندگان افعال خود را خود انجام دهند و حادث بود.

(رجوع شود به اختيار و رجوع شود به اراده و ملل و نحل ابن حزم ج 3 ص 54- 85)

خَلقِ جَديد

-(اصطلاح عرفانى)و عبارت از اتصال امداد وجود از نفس حق در ممكنات است و يا عبارت از اتصال امداد وجود از نفس الرحمن است بهر واحدى از موجودات ممكنه و ممكنه و ممكن الوجود بذات خود معدومست «إِنْ يَشَأْ يُذْهِبْكُمْ وَ يَأْتِ بِخَلْقٍ جَدِيدٍ» .

(از كشاف ص 447-اصطلاحات شاه نعمت الله ص 67) شاه نعمت الله گويد:خلق جديد عبارت از اتصال امداد وجودست از نفس الرحمن بهر واحدى از موجودات ممكنه،و ممكن الوجود بذات خود معدومست چنانكه فرمايد «إِنْ يَشَأْ يُذْهِبْكُمْ وَ يَأْتِ بِخَلْقٍ جَدِيدٍ» كه «كُلَّ يَوْمٍ هُوَ فِي شَأْنٍ ،دائما در حال خلع و لبس است(از كشاف-ص 447- اصطلاحات شاه ص 67).

خُلقُ الجَميل

-(اصطلاح اخلاقى) فارابى در رسالۀ التنبيه گويد:اخلاق محصول عادت بود و دليل بر اين امر است كه اصحاب سياسات كسانى را نيك دانند و آنها را جزء نيكان بشمار آورند كه عادت به كارهاى خوب را فرا گيرند و كارهاى خوب را عادت خود قرار دهند.

در هر حال فارابى گويد:كمال انسان در خلق او است و حال كمال خلق انسانى بمانند حال كمال اوست نسبت به بدنش و كمال انسان در بدنش عبارت از صحت آن بود و همان طور كه اگر كسى داراى صحت بدن باشد بايد آن را حفظ كند و اگر از صحت بدن محروم باشد بايد آن را بدست