كه او را مولانا خوانند، و زكات عبارت بود از آن كه هرچه از مؤنت تو و عيال تو زياد باشد به امام رسانى از بهر دعوتخانه و گويند: «روزه» عبارت بود از آنچه او كند خاموش باشى و عيب از مولانا بر ايشان بطلبى و در هيچ حال منكر او نباشى و چنان مطيع باشى كه اگر فرمايد خود را هلاك كن در حال خود را هلاك كنى.

گويند: «حج» عبارت از قصد رفتن نزد امام ايشان باشد. همۀ محرّمات را هلال دانند و گويند محرّمات عبارت بود از قومى كه ايشان را دشمن مى‌بايد داشتن و از ايشان بيزار شدن و گويند آنچه خداى گفت: «كَمَثَلِ الشَّيْطٰانِ إِذْ قٰالَ لِلْإِنْسٰانِ اكْفُرْ. . .» (سوره حشر/16) به شيطان عمر مى‌خواهد و به انسان ابو بكر و گويند: هر جا در قرآن ذكر فرعون و هامان بود، فرعون عمر بود و هامان ابو بكر.

شهرستانى مى‌نويسد: «اسماعيليه» را نيز باطنيه خوانند زيرا گويند: هر ظاهرى را باطنى است و شريعت را باطنى غير از ظاهر آن است.

آنان را در عراق «باطنيه» و «قرامطه» و «مزدكيه» گويند و در خراسان «تعليميه» و «ملاحده» گويند كه در آفرينش جهان به امر بارى تعالى يا كلمه ابداع، عقل كل يا عقل اوّل در وجود آمد، سپس از كلمه امر نفس كلى به توسط عقل وجود يافت، و از نفس كلى به تأييد عقل كل طبايع، و از طبايع امهات به فعل اجرام سماوى مواليد، هستى پذيرفته‌اند.

مظهر عقل كل در اين عالم وجود «ناطق» است و مظهر نفس كل در اين عالم سفلى «اساس» ، كه هر دوى آنها يعنى «ناطق» و «اساس» مظهر عقل كل و نفس كل در عالم علوى هستند و «ناطق» پيغمبر و اساس «امام» است.

عبد القاهر بغدادى گويد: «باطنيه» دهرى و زنديق‌اند، چه به ديرينه بودن جهان قايلند و پيغمبران و شرايع را انكار كنند و آنچه را كه طبع ميل بدان دارد، روا شمرند و دليل ما بر اين، كتابى است از ايشان به نام «السياسة و البلاغ الاكيد و الناموس الاعظم» و آن نامه عبيد اللّه بن الحسين قيروانى (بانى مهديه در قيروان و جدّ عبيديه مصر، در گذشته در 322 ه‌) به سليمان بن حسن بن سعيد الجنابى است (-ابو سعيديه) كه وى را در آن اندرزهايى داده است.

از جمله مى‌نويسد: مردم را بدانچه كه ميل دارند بخوان و از آن راه آنان را دعوت به كيش خود كن، پس اگر او را شايسته براى گفتار خود يافتى، پرده از پيش چشم او بگشاى.

و گويد: مراد از بهشت نعمتهاى گيتى و مقصود از عذاب اشتغال دين داران به نماز و روزه و حج و جهاد است.

«باطنيه» معجزات را رد كرده‌اند و