سوگند به كسى كه پيامبر را به حق مبعوث كرد، به سختى مورد آزمايش قرار مى‌گيريد و غربال مى‌شويد، و همانند محتويات ديگ هنگام جوشش، زير و رو خواهيد شد، آنچنان كه بالا، پايين، و پايين، بالا قرار خواهد گرفت؛ آنان كه براستى در اسلام سبقت داشتند و كنار رفته بودند، بار ديگر سر كار خواهند آمد و كسانى كه با حيله و تزوير خود را پيش انداخته بودند عقب زده خواهند شد. به خدا سوگند! هرگز حقيقتى را كتمان نكرده‌ام و هيچ گاه دروغى نگفته‌ام و از نخست مرا به وضعى كه امروز دارم خبر داده بودند. آگاه باشيد! گناهان و خطاها همچون مركبهاى سركش و لجام گسيخته‌اى هستند كه گناهكاران بر آنها سوارند و آنان را در قعر دوزخ سرنگون خواهند ساخت، (و اين خاصيت اجتناب‌ناپذير گناه است كه هرگز تحت كنترل در نيايد و از گناهى گناهان ديگر مى‌زايد!) امّا تقوا همانند مركبهاى راهوار و آرامى است كه صاحبانشان بر آنها سوارند ... و زمامشان را به دست دارند و تا دل بهشت آنان را پيش مى‌برند!

حقّى داريم و باطلى، براى هر كدام طرفدارانى است، اگر باطل حكومت كند؛ جاى تعجّب نيست، از دير زمانى چنين بوده، و اگر پيروان حق كمند، چه بسا افزوده گردند (مراقب باشيد حق را از دست ندهيد چرا كه) كمتر مى‌شود چيزى از دست برود و بار ديگر بدست آيد.

سيّد رضى رحمه الله مى‌گويد: در اين سخن كه از نزديكترين سخنها به فصاحت است، لطايفى نهفته است؛ كه كسى از سخن سنجان به پايه آن نمى‌رسد، و بيش از آنچه ما از آن، در شگفتى فرو مى‌رويم «شگفتى» از آن به تعجّب مى‌آيد! و در اين سخن علاوه بر همه اينها ريزه كاريهايى است از فصاحت كه نه زبان قادر به شرح آن است و نه هيچ انسانى مى‌تواند از درّه‌هاى ژرف آن بگذرد؛ و نه آنچه را كه من مى‌گويم، جز آنان كه در فصاحت پيشگامند و ريشه دار، مى‌توانند درك كنند (وَ ما يَعْقِلُها الّا الْعالِمُونَ).

و قسمتى از اين خطبه است كه مردم را به سه گروه تقسيم مى‌كند:

آن كس كه به بهشت و دوزخ كاملًا ايمان دارد، از اعمالى كه در آن‌جا نفعى نبخشد، روى‌گردان است (مردم در اين سه گروهند): يا به سرعت به سوى حق پيش مى‌روند، اينها اهل نجاتند و يا به كندى گام برمى دارند، باز اميد نجات درباره آنها مى‌رود؛ امّا آنان كه كوتاهى مى‌كنند (نه جزء دسته اوّل و نه دوّمند) در آتش سقوط مى‌كنند! انحراف به راست و چپ گمراهى و ضلالت است، راه مستقيم و ميانه جاده وسيع حق است، قرآن و آثار نبوّت همين طريق را توصيه مى‌كند، و سنّت پيامبر نيز به همين راه اشاره مى‌نمايد، و سرانجام، همين جاده مقياس كردار همگان است، راه همه بايد به آن منتهى گردد. آن كس كه به ناحق ادّعا كند هلاك گردد، و هر آن كس كه با دروغ و افترا پيش رود بيچاره و بدبخت شود، و آن كس كه (در بين مردم نادان) حق را اظهار كند از نظر بيفتد، در نادانى انسان همين بس كه قدر خويش را نشناسد (و به ارزش خود پى نبرد) آنچه بر اساس تقوا بنا گردد، نابودى نپذيرد، و بذرى كه در سرزمين تقوا پاشيده شود هرگز تشنگى احساس نكند، در خانه ها پنهان شويد (و در دسته بنديهاى منافقان و تفرقه اندازان شركت نجوييد) دلهاى پراكنده را به هم نزديك كنيد، و با هم آشتى دهيد، و به دنبال لغزشها و گناهان توبه كنيد (در برابر نعمتها) غير از خدا را نبايد ستايش كنيد، و (در مقابل مشكلات و ناراحتى ها) تنها بايد خويش را سرزنش نماييد.