يعنى يك مدت نسبتاً طولانى، همانطور كه به افرادى كه تا آخر عمر بايد در زندان بمانند مى‌گويند آنها محكوم به «زندان ابد» هستند، با اينكه مسلماً ابديتى در هيچ زندانى وجود ندارد و با پايان عمر، پايان مى‌يابد، حتى در زبان عربى نيز «يُخَلَّدُ فِى السِّجْنِ‌» كه از ماده خلود است در اين گونه موارد به كار مى‌رود.

2- بعضى ديگر مى‌گويند: اينگونه گردنكشان طاغى و ياغى كه گناه سراسر وجود آنها را فراگرفته است و وجودشان به رنگ كفر و گناه درآمده اگر چه هميشه در دوزخ خواهند بود، ولى مهم اينجاست كه دوزخ هميشه به يك حال باقى نمى‌ماند بلكه روزى فرا مى‌رسد كه آتش آن- مانند هر آتش ديگر- بالاخره خاموش مى‌گردد! و آرامش خاصى دوزخيان را فرا مى‌گيرد!

3- بعضى ديگر احتمال داده‌اند كه با گذشت زمان و پس از كشيدن مجازات‌هاى فراوان، سرانجام يك نوع سازش با محيط در دوزخيان به وجود مى‌آيد و آنها به رنگ محيط خود در مى‌آيند و كم كم به آن خو مى‌گيرند و عادت مى‌كنندو در اين حال هيچ گونه احساس ناراحتى و عذاب ندارند!

البته همان گونه كه گفتيم همه اين توجيهات به خاطرعجز و ناتوانى در برابر حل مشكل خلود و جاودانى بودن عذاب است، وگرنه ظهور آيات خلود، در جاودانى بودن عذاب يك دسته خاص، قابل انكار نيست.

حل نهايى ايراد

براى حل اين مشكل بايد به بحثهاى سابق بازگرديم و اشتباهى را كه در مقايسه مجازاتهاى رستاخيز با مجازاتهاى ديگر روى مى‌دهد اصلاح كنيم تا