آن دانشجو در امتحان معلول پيش‌بينى استاد است؟ آيا اين اطلاع استاد از سرنوشت شاگردان خود در امتحانات، آزادى اراده به آنان را از بين برده است؟ آيا مى ‌توان قبول كرد كه دانشجويان حق اعتراض دارند به اين خاطر كه: علم و اطلاع تو، سبب شكست ما در امتحانات شده است؟

معلوم است كه پاسخ تمام اين سؤالها منفى است. آنها با اختيار و آزادى كامل به سوى اين سرنوشت رفتند. در حقيقت، استاد دلسوز تمام تلاش خود را كرده تا مؤفّق شوند، اما تنبلى و سستى خود آنها باعث شكستشان در درس شد. اين كه استاد به دليل تجربه يا هوش و زكاوت خود وضعيت دانشجويان را پيش‌بينى كرده است امرى جدا از عمل خود دانشجويان است.

به عبارتى روشن و جامع مى ‌توان گفت: پيش‌بينى استاد، معلول وضعيت شاگردان است؛ نه وضع شاگردان، معلول پيش‌بينى استاد!

درست است كه علم خداوند با علم انسان فرق دارد، آنهم چه فرقهاى اساسى و بنيادينى، اما اين اختلافات تأثيرى در مسئله مورد بحث ندارد. توضيح اين موضوع را به اين صورت مى ‌توان بيان كرد:

خداوند نيروهاى مختلفى در وجود و طبيعت ما قرار داده است، نيروهايى چون عقل، هوش، اراده، اختيار، حافظه و .... او ما را در انتخاب راه سعادت يا شقاوت آزاد گذاشته است. اين ما هستيم كه به اختيار خود يكى از اين دو راه را انتخاب ميكنيم. علم و اطلاع خداوند از وضع آينده، ما كوچكترين ضربه‌اى به آزادى اراده ما نمى ‌زند، به همان صورتى، كه مثال بالا اين موضوع را در مقياس كوچكترى نشان داد.