راه دوّم- بررسى محتواى دعوت انبياء

يكى ديگر از طرق شناخت پيغمبران الهى بررسى محتواى دعوت آنها، يعنى مجموعه معارف، و احكام و قوانين و برنامه‌هاى سازنده انسان‌هاى و اخلاقياتى است. كه به سوى آن دعوت مى‌كردند.

اين مسأله را مشروحاً در بحث نبوّت خاصّه، يعنى اثبات نبوّت پيغمبر اسلام صلى الله عليه و آله به عنوان يك نمونه بيان خواهيم كرد، كه وقتى به اين نكته دقيقاً توجه كنيم كه او از محيطى برخاست، فاقد هرگونه تمدن انسانى، از ميان يك قوم نيمه وحشى با انبوهى از خرافات و عادات و رسوم جاهلى، با انواع اختلافات و پراكندگى‌هاى وحشتناك، و عقايد سخيف و انبوه كينه‌ها و عداوتها، با اين حال وقتى به تعليمات او مى‌نگريم مجموعه‌اى از عقايد خالص توحيدى مى‌يابيم كه بهترين معرفى از خدا و صفات جلال و جمال او را در بر دارد، و مجموعه‌اى از تواريخ انبيا كه مقام والاى آنها را آن‌چنان كه شايسته است بيان مى‌كند، احكام و قوانينى كه ضامن عدالت اجتماعى است، و برنامه‌هايى كه خالى از خرافات است و اخلاق و ارزش‌هايى كه به حق متمم مكارم الاخلاق مى‌باشد، و نمونه‌هاى اين مسائل را با ذكر مدارك، از آيات و روايات شرح خواهيم داد.

آيا امكان دارد چنين تعليماتى از چنان محيطى آنهم از انسانى درس نخوانده ظهور و بروز كند؟ اين خود دليل روشنى بر حقانيّت آورنده آن است.

شبيه اين معنا درباره هريك از انبيا و امامان حاصل شود به تنهايى مى‌تواند دليلى بر حقانيّت آنها بوده باشد.

به تعبير ديگر: چه خارق عادتى از اين بالاتر كه چنان تعليمات عالى از يك انسان ظهور بروز كند، اين مسأله مسلّماً بدون امداد الهى امكان‌پذير نيست، و اين معجزه است.