تفسير و جمع‌بندى (فلسفه‌هاى دهگانه بعثت)

در اين آيات، ده فلسفه درباره‌ «بعثت پيامبران» شمرده شده است:

1 و 2. تعليم و تربيت‌

در آيات يك و دو، اشاره به دو هدف عمده از اهداف بعثت و فلسفه ارسال رسل شده، كه همان مسأله‌ «تعليم» و «تربيت»- يا «تربيت» و «تعليم»- است.

نخست مى‌فرمايد: «او كسى است كه در ميان قوم درس نخوانده، رسولى از خودشان برانگيخت تا آياتش را بر آنان بخواند»: هُوَ الَّذى بَعَثَ فِى الْامِّيِّينَ رَسُولًا مِنْهُمْ يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ‌ [1]

و از آن‌جا كه تلاوت آيات حق مقدمه‌اى است براى تزكيه و تعليم كتاب و حكمت و زدودن آثار گمراهى و شرك، مى‌افزايد: «و آنها را «پاكيزه» كند و «كتاب» و «حكمت» به آنها بياموزد، هرچند قبل از آن در گمراهى آشكارى بودند».

وَ يُزَكّيِهِمْ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ انْ كَانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِى ضَلَالٍ مُبِينٍ‌.

درست است كه هدف نهايى از تلاوت آيات و تعليم كتاب و حكمت همان تزكيه و پاك‌سازى روح و جسم و فرد و جامعه است؛ و آموختن كتاب و حكمت جنبه طريقى نسبت به تزكيه دارد و مقدّمه‌اى براى آن محسوب مى‌شود؛ ولى به خاطر اهميّت تزكيه، بر تعليم كتاب و حكمت مقدّم شده است.

اين در حالى است كه، در دوّمين آيه مورد بحث كه بازگو كننده دعاى ابراهيم در حق امّت اسلام است، «تعليم كتاب و حكمت» بر «تزكيه» مقدّم شمرده شده، و هركدام را در جايگاه ويژه طبيعيش جاى داده است؛ مى‌فرمايد: «پروردگارا! در ميان آنها پيامبرى از خودشان مبعوث فرما، تا آيات تو را بر آنان بخواند، و آنها را كتاب و حكمت بياموزد و تزكيه كند، زيرا تو توانا و حكيمى» رَبَّنَا وَابْعَثْ فِيهِمْ رَسُولًا مِنْهُمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِكَ وَيُعَلِّمُهُمْ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَيُزَكِّيهِمْ إِنَّكَ أَنْتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ‌ [2]

[1]. سوره «جمعه»، آيه 2.

[2]. سوره بقره، آيه 129.