مى‌شود، هرچند بسيارى از مفسّران بر اثر عدم پذيرش تجسّم اعمال به دلائلى كه در آغاز به آن اشاره شد در اينجا واژه «جزاء» در تقدير گرفته‌اند، منظور حضور و مشاهده جزاى اعمال است و گاه گفته‌اند كه «رؤيت» در اينجا به معناى علم و معرفت است كه همان مشاهده با چشم عقل است، و گاه گفته شده منظور مشاهده نامه اعمال است، و مسلم است كه اين سه تفسير هر سه بر خلاف ظاهر آيه مى‌باشد، زيرا تقدير گرفتن «جزاء» يا «صحائف» اعمال مخالف ظاهر آيه است، و رؤيت به معناى مشاهده با چشم است، و رؤيت به معناى علم و معرفت معمولًا دو مفعول مى‌گيرد، در حالى كه در اينجا يك مفعول بيشتر ندارد (دقت كنيد).

شايان توجه اينكه «ابن عباس» با اينكه از قديم‌ترين مفسّران اسلام است مسأله تجسّم اعمال را در اينجا پذيرفته، و در روايتى كه از او نقل شده مى‌گويد:

لَيْسَ مِنْ مُؤمِنٍ وَ لا كافِرٍ عَمِلَ خَيْراً اوْ شَرّاً الّا اراهُ اللَّهُ ايّاهُ، امَّا الْمُؤْمِنُ فَيَغْفِرُ لَهُ سَيِّئاتَهُ، وَ يُثيبُهُ بِحَسَناتِهِ و امَّا الْكافِرُ فَيَرُدُ حَسَناتَهُ تَحْسيراً لَهُ‌:

«هيچ مؤمن و كافرى نيست كه عمل نيك يا بدى انجام داده مگر اينكه خدا عملش را به او نشان مى‌دهد، اما مؤمن سيئاتش را مى‌بخشد و حسناتش را ثواب مى‌دهد، و اما كافر حسناتش را رد مى‌كند تا گرفتار حسرت شود». [1]

در احاديث معصومين عليهم السلام كه ناظر به تفسير آيات فوق است نيز تعبيراتى آمده كه گواه بر تجسّم اعمال است، مثلًا در حديثى از امير مؤمنان على عليه السلام مى‌خوانيم كه فرمود:

فَمَنْ كانَ مِنَ الْمُؤْمِنينَ عَمِلَ فى هذِهِ الدُنْيَا مِثْقالَ ذَرَّةٍ مِنْ خَيْرٍ وَجَدَهُ، وَ مَنْ كانَ مِنَ الْمُؤْمِنينَ عَمِلَ فى هذِهِ الدُنْيا مِثْقالَ ذَرَّةٍ، مِنْ شَرٍّ وَجَدَهُ:

«هركس از مؤمنان در اين دنيا به اندازه سنگينى ذره‌اى كار نيك انجام دهد آن را مى‌يابد، و هر كدام از مؤمنين در اين دنيا به اندازه سنگينى ذره‌اى كار شر انجام داده باشد آن را مى‌يابد». [2]

در دوّمين آيه به تعبير ديگرى در اين زمينه برخورد مى‌كنيم، بعد از آنكه اشاره به نامه اعمال مى‌كند،

[1]. تفسير «روح البيان»، جلد 10، صفحه 494.

[2]. تفسير «نورالثقلين»، جلد 5، صفحه 650.