دشمن است عامل باز دارنده عجيبى از گناهان است.

به عكس نامه اعمال نيكوكاران سبب آبرو و اعتبار و افتخار آنها مى‌گردد، حتى از آنچه در مثال نوار و فيلم گفته شد برتر و بالاتر و موثرتر است و اين انگيزه مهمى بر اعمال نيك خواهد بود، منتها گاه ايمان‌ها ضعيف است، و گاه حجاب غفلت مايه دورى انسان از اين حقايق مهم مى‌گردد، و گرنه ايمان به اين اصل قرآنى براى تربيت هر انسانى كافى است.

و لذا در ضمن بعضى از دعاها (كه مسلماً همه آنها نيز درس‌هايى براى تربيت انسان‌ها هستند) روى اين معنا تكيه شده است، چنانكه در دعاى معروف كميل مى‌خوانيم: وَكُلُّ سَيّئَةٍ امَرْتَ بِاثْباتِها الْكِرامَ الكاتِبينَ، الَّذينَ وَ كَّلْتَهُمْ بِحِفْظِ ما يَكُونُ مِنَّى، وَ جَعَلْتَهُمْ شُهُوداً عَلىَّ مَعَ جَوارِحى، وَ كُنْتَ انْتَ الرَّقيبَ عَلَىَّ مِنْ وَرائِهمْ، وَ الشّاهِدَ لِما خَفِىَ عَنْهُمْ: «خداوندا! تمام گناهانى را كه به نويسندگان بزرگوار (از فرشتگان) دستور داده‌اى آنها را ثبت كنند بر من ببخش، همان فرشتگانى كه مأمورشان ساخته‌اى آنچه از من سر مى‌زند ضبط كنند، و آنها را علاوه بر اعضاى تنم شهود بر من قرار دادى، و در ماوراى آنها خودت مراقب من بوده‌اى، و گواه منى بر آنچه از آنها پنهان مانده است.

اين بحث را با حديث پر معنايى از امام صادق عليه السلام پايان مى‌دهيم:

در احتجاج طبرسى آمده است «مردى از امام صادق عليه السلام پرسيد علت وجود ملائكه مامور ثبت اعمال نيك و بد چيست؟ با اينكه مى‌دانيم خداوند «عالم السّر و الخفيات و ما هو اخفى» است و هر چيزى را كه مخفى‌تر از آن وجود ندارد مى‌داند؟!

امام عليه السلام در پاسخ فرمود: اسْتَعْبَدَهُم بِذلِكَ وَجَعَلَهُمْ شُهُوداً عَلى خَلْقِهِ لِيَكُونَ الْعِبادُ بِمُلازَمَتِهِمْ ايّاهُمْ اشَدَّ عَلى طاعَةِ للَّهِ مُواظَبَةً، وَ عَنْ مَعتصيَتِهِ اشَدَّ انْقِباضاً، وَكُمْ مِنْ عَبْدٍ يَهِمُّ بِمَعْصيَةٍ فَذَكَرَ مَكانَهُما فَارْعوى و كَفَّ، فَيَقُول رَبِّى يُرانى، و حَفَظَتى عَلىَّ بِذالِكَ تَشْهَدا!:

«خداوند اين فرشتگان را مأمور عبادت خود ساخته، و آنها را شهود بر بندگانش قرار داده، تا بندگان به خاطر ملازمت آنان بيشتر مواظب اطاعت الهى باشند، و از معصيت او بيشتر اجتناب كنند، و چه بسيار بندگانى كه تصميم بر گناه مى‌گيرند سپس به ياد اين دو فرشته مى‌افتند و خوددارى مى‌كنند و مى‌گويند: پروردگار ما، ما را مى‌بيند و فرشتگان حافظ اعمال نيز گواهى مى‌دهند».